Το ενδιαφέρον της Κίνας για αεροπλανοφόρα δεν είναι και τόσο πρόσφατο όσο φανταζόμαστε. Με την εξουσία στην Κίνα να έχει καταληφθεί από το Κομμουνιστικό Κόμμα σε έναν ξεκάθαρα εσωτερικό, εμφύλιο πόλεμο, η στρατηγική αντίληψη του κινεζικού κράτους και ενόπλων δυνάμεων ήταν για δεκαετίες χερσαιοκεντρική με το ναυτικό να έχει τον δευτερεύοντα ρόλο της επιτήρησης και υπεράσπισης των ακτών. Ωστόσο, καθώς η παλαιά φρουρά “αποστρατευόταν” σταδιακά και η νέα γενιά πολιτικών έπαιρνε τη θέση της σε ένα περιβάλλον πιο στέρεο και πιο φιλόδοξο.
Το 1985 η Κίνα απέκτησε το πρώτο της αεροπλανοφόρο. Ήταν το πρώην HMAS Melbourne, της βρετανικής κλάσης ‘Majestic’, που πουλήθηκε στην China United Shipbuilding Company με σκοπό να κοπεί σε σκραπ. Οι Αυστραλοί γύμνωσαν το πλοίο πριν το παραδώσουν από κάθε ηλεκτρονικό και μηχανολογικό εξάρτημα και κάρφωσαν τα πηδάλια σε ευθεία για να μην μπορέσει το πλοίο να επιστρέψει σε υπηρεσία αλλά και πάλι οι Κινέζοι που το παρέλαβαν έμειναν έκπληκτοι με το πόσα συστήματα είχαν παραμείνει πάνω του. Ειδικά ο καταπέλτης απονήωσης, το σύστημα ανάκτησης αεροσκάφους και το οπτικό σύστημα παρακολούθησης προσέγγισης είχαν παραμείνει στο σκαρί και αφού αφαιρέθηκαν, έτυχαν επιμελούς μελέτης και αντιγραφής. Αντίγραφο του καταστρώματος (ή κατά άλλες πηγές το ίδιο το κατάστρωμα) μεταφέρθηκε σε ειδική βάση στο εσωτερικό όπου πραγματοποιήθηκαν ασκήσεις απο-προσγείωσης με τροποποιημένο αεροσκάφος Shenyang J-8 (το περιστατικό αποκαλύφθηκε το 2014). Σύμφωνα με αναφορές η διάλυση του ‘Melbourne’ κράτησε κάπου 17 χρόνια με τους Κινέζους να καθυστερούν χαρακτηριστικά.
Άλλες προσπάθειες έγιναν στα μέσα της δεκαετίας του 1990, πρώτα προς τα ισπανικά ναυπηγεία Empresa Nacional Bazán που ζητήθηκαν σχέδια ελαφρών αεροπλανοφόρων των 25-30 χιλιάδων τόνων, η (ανεπιτυχής) προσπάθεια αγοράς του γαλλικού αεροπλανοφόρου ‘Clemenceau’ και οι αγορές των ρωσικών ελαφρών αεροπλανοφόρων κλάσης ‘Kiev’. Τα τελευταία (‘Minsk’ και ‘Novorossysk’) πουλήθηκαν αρχικά στα διαλυτήρια της Ν. Κορέας αλλά εκεί οι διαμαρτυρίες περιβαλλοντικών οργανώσεων έκαναν τους υπευθύνους να μεταπωλήσουν το ‘Minsk’ στην Κίνα, που στη συνέχεια απέκτησε και το ‘Kiev’. Τελικά, μετά από χρόνια κανένα από τα δύο αεροπλανοφόρα δεν κόπηκε αλλά μετατράπηκαν σε ξενοδοχεία και θεματικά πάρκα.
Το 1998 αποκτήθηκε από την Ουκρανία και το μεγάλο ρωσικό αεροπλανοφόρο ‘Varyag’ (κλάση ‘Kuznetsov’) με σκοπό να μετατραπεί σε πλωτό καζίνο και ξενοδοχείο. Το ημιτελές πλοίο έφτασε με πολύ κόπο μέσω Αιγαίου και Μεσογείου, Γιβλαρτάρ, Ατλαντικού και Ινδικού ωκεανών στην Κινεζική θάλασσα απογυμνωμένο από υποσυστήματα και προωστήριο σκεύος (λόγος που δεν επετράπη η ρυμούλκησή του από το Σουέζ). Το ‘Varyag’ παρέμεινε ένα μυστήριο που όλοι υποψιάζονταν αλλά κανείς δεν μπορούσε να αποδείξει και τελικά, το 2011, το Κινεζικό Επιτελείο επιβεβαίωσε αυτό που δορυφόροι και αναλυτές κατεδείκνυαν από καιρό: το ρωσικό αεροπλανοφόρο επανεξοπλιζόταν για να γίνει το πρώτο αεροπλανοφόρο της χώρας. Το ‘Liaoning’ (Type 001) παραδόθηκε στον κινεζικό στόλο το 2012 αλλά χρειάστηκαν άλλα 4 χρόνια για να καταστεί υπηρεσιακό.
Το δεύτερο αεροπλανοφόρο του ναυτικού του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (People’s Liberational Army Navy-PLAN γιατί και το ναυτικό του στρατού είναι…) απέπλευσε στις 13 Μαΐου 2018 για τις πρώτες δοκιμές εν πλω. Η ναυπήγησή του παρέμεινε μυστική για να διατηρηθεί η ψευδαίσθηση πως η Κίνα ήταν ακόμα πολύ μακρυά από το να ναυπηγήσει πολεμικά τέτοιου μεγέθους με το “Lianoning’ να είναι ένα εκπαιδευτικό πείραμα που δεν θα ενίσχυε τον βραχίονα προβολής ισχύος του Κινεζικού Ναυτικού. Το 001Α ή CV-17 παρέμεινε άγνωστο μέχρι το 2015 που δορυφορικές φωτογραφίες αποκάλυψαν την προχωρημένη ναυπήγησή του και τον μελλοντικό του ρόλο.
Το ‘Shandong’ βασίζεται στις σχεδιαστικές γραμμές του ‘Liaoning’ που είναι ένα ανακατασκευασμένο σοβιετικό αεροπλανοφόρο κλάσης ‘admiral Kuznetsov’ με ελάχιστα μεγαλύτερο μήκος και εκτόπισμα. Το 001Α προσπάθησε να απαλύνει τα προβλήματα του σοβιετικού του προγόνου, με ικανότερο κινεζικό ραντάρ Type 346 S-band AESA και σύστημα μάχης, περισσότερα αεροσκάφη έναντι ελικοπτέρων και μεγαλύτερες αποθήκες καυσίμων και πυρομαχικών που θα του εξασφαλίζουν μεγαλύτερη εμβέλεια αποστολών και παραμονής εν πλω.
Εξωτερικά, οι διαφορές μεταξύ 001 και 001Α είναι ελάχιστες, με την χαρακτηριστική πλώρη ski jump και την υπερκατασκευή του πύργου ελέγχου σχεδόν απαράλλακτη. Η πρόωση των πλοίων βασίζεται σε 4 ατμοστροβίλους που τροφοδοτούν 9 γεννήτριες ατμού και 6 ντήζελ που αποδίδουν συνολικά 200.000 ίππους και χαρίζουν μέγιστη ταχύτητα 32 κόμβων στο αεροπλανοφόρο των 70.000 τόνων (πλήρες εκτόπισμα).
Το 001Α θα φέρει 32 μαχητικά Shenyang J-15 (κινεζικό έκδοχο του Su-33), 6 ελικόπτερα Changhe Z-18 ASW (αντίγραφα του Super Frelon) και 2 Harbin Z-9 (αντίγραφα του AS365 Dauphin). Συγκριτικά, το 001 Liaoning φέρει 26 J-15, 12 Ζ-18 και 2 Z-9.
Η παράδοση του 001Α πραγματοποιήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2019, χρονιά που καθελκύστηκε και το πιο εξελιγμένο 002, το τρίτο κατά σειρά και πραγματικά νέας γενιάς κινεζικό αεροπλανοφόρο εξολοκλήρου εγχώριας ανάπτυξης, που θα φέρει τα νέα αεροσκάφη Shenyang J-31 και Chengdu J-20 με το σύστημα ηλεκτρομαγνητικής εξαπόλυσης παρόμοιο του αμερικανικού EMALS. Σε αντίθεση με το ‘Liaoning’ που χρησιμοποιείται κυρίως για εκπαιδευτικούς σκοπούς, το 001Α αναμένεται να αναλάβει κανονικά επιχειρησιακές αποστολές με τον στόλο στην Νότια Κινεζική Θάλασσα.
