Η παραδοσιακή αντίληψη στο ναυτικό αγώνα θέλει διαφόρων μεγεθών επανδρωμένα πλοία, κυρίως φρεγάτες και μεγαλύτερα, ως ολοκληρωμένες πλατφόρμες μάχης, ιδιαίτερα ακριβές στην απόκτηση, με μεγάλη επάνδρωση, συστήματα αυτοάμυνας κ.λπ. Η αντίληψη αυτή όμως μπορεί να βλέπει πλέον τα όρια της εξαιτίας τριών τεχνολογικών εξελίξεων. Η πρώτη είναι η μεγάλη ακτίνα δράσης των πυραυλικών συστημάτων, τόσο αντιαεροπορικής άμυνας όσο κυρίως των όπλων επιφανείας-επιφανείας και επιφανείας-ξηράς. Στα τελευταία, βλήματα cruise όπως οι Tomahawk ή οι SCALP, όπως και οι αντιπλοοικοί NSM, RBS-15 Mk IV, Exocet MM40 Block 3, υπόσχονται χτύπημα σε πάνω από 200 χιλιόμετρα απόσταση και πολύ περισσότερο, ειδικά οι cruise. Και φυσικά έχουμε τα επερχόμενα υπερηχητικά και πολυηχητικά βλήματα με ακτίνες δράσης που μετρώνται σε χιλιάδες χιλιόμετρα.
Η δεύτερη εξέλιξη είναι αυτή του δικτυοκεντρικού πολέμου, όπου ο φορέας των όπλων δεν ταυτίζεται με τον φορέα εντοπισμού και παρακολούθησης των στόχων. Έτσι ένα ραντάρ μεγάλης ισχύος, μπορεί να βρίσκεται σε ένα πλοίο, και ένα άλλο να κάνει την εκτόξευση των πυραύλων. Με την τελευταία να γίνεται και με τροφοδοσία στοιχείων από δορυφόρο, από ένα UAV, από ένα μαχητικό αεροσκάφος, από ένα επίγειο ραντάρ, από μια ομάδα ειδικών δυνάμεων στα μετόπισθεν του εχθρού.
Τρίτη εξέλιξη, είναι η ανάπτυξη πυραυλικών όπλων στη θάλασσα μέσα από στανταρισμένους σε διαστάσεις/υποδομές εκτοξευτές, όπως οι αμερικανικοί ΜΚ41, οι ευρωπαϊκοί Sylver κ.α. Έτσι το όλο συγκρότημα εκτόξευσης (κάθε τύπου πυραύλου) μπορεί να τοποθετηθεί σε ποικιλία πλοίων, αλλά και γιατί όχι να κατασκευαστεί ως μια αυτόνομη μονάδα βολής, που να εγκαθίσταται πρόχειρα σε κάθε ναυτική πλατφόρμα.
Όλα τα παραπάνω τα βλέπουμε πλέον να «συναρμολογούνται» σε μια νέα αντίληψη σκαφών επιφανείας. Όπου πλέον το κυρίως κύτος είναι ένα απλής σχεδίασης, αρκετά γρήγορο συμβατικό σκάφος με μεγάλη επιφάνεια φορτίου, στην οποία τοποθετούνται σε προσυσκευασμένα κοντέινερ οι εκτοξευτές πυραύλων. Το πλοίο, που δεν έχει ιδιαίτερο οπλισμό και ηλεκτρονικά (πέρα από ένα βασικό σέτ ναυτιλίας και αυτοάμυνας) μπορεί να κινείται σε κάθε θάλασσα, να εκτοξεύει το φορτίο του, ενώ ανεφοδιάζεται με όπλα εν πλω, καθώς αυτά είναι σε κοντέινερ. ‘Aρα είναι δυνατόν η μεταφόρτωση τους από ένα σκάφος υποστήριξης με γερανό. Το τελευταίο είναι και μεγάλο πλεονέκτημα σε σχέση με τις κλασσικής σχεδίασης φρεγάτες, κορβέτες κλπ, που το φορτίο των καθέτων κελιών εκτόξευσης επαναφορτώνεται μόνο στο ναύσταθμο. Ακόμη περισσότερο, αυτό το «σκάφος βομβαρδισμού» μπορεί να είναι και μη επανδρωμένο, ή με ελάχιστο πλήρωμα, ώστε να κινείται ημιαυτόνομα, χωρίς ρίσκο ανθρώπινων απωλειών.
Μια τέτοια πρόταση είναι το Optionally Unmanned Surface Vessel (OUSV) της Lockheed Martin, το οποίο έχει παρουσιαστεί πρόσφατα ως προσχέδιο για σκάφος είτε μη επανδρωμένο είτε επανδρωμένο. Όπως φαίνεται στην πρόταση, η μεγάλη επιφάνεια φόρτωσης (με την γέφυρα του σκάφους πολύ μπροστά, να θυμίζει κάτι σε ταχύ φέριμποτ) χωρά 4 κοντέινερ των 40 ποδών και άλλα 2 των 20 ποδών στην επιφάνεια της. Τα 40αρια κοντέινερ περιέχουν το καθένα ένα τετραπλό ΜΚ41, που με ειδικό μηχανισμό μετακινειται σε όρθια θέση για την εκτόξευση. Έτσι συνολικά το σκάφος (στη μορφή αυτή που μπορεί να μεγαλώσει-μικρύνει) διαθέτει 16 κελιά ΜΚ41 για οποιοδήποτε μίγμα όπλων. Τα δύο 20αρια κοντέινερ, στην ίδια μελέτη, περιέχουν ένα σύστημα ηλεκτρονικού πολέμου SEWIP Block 2, αλλά μπορούν να φιλοξενήσουν και διαφορετικά πακέτα εξοπλισμού, όπως π.χ. κάποιο ραντάρ.
Στο ίδιο θέμα έχουμε και το πρόγραμμα του Αμερικανικού Ναυτικού Ghost Fleet Overlord όπου δύο πλοία, το Ranger και το Nomad, έχουν πετύχει εντυπωσιακά ρεκόρ αυτόνομης πλεύσης, έως και 4.421 ναυτικών μιλίων από την ανατολική ακτή των ΗΠΑ, μέσω Παναμά και με άφιξη στη δυτική ακτή στον Ειρηνικό, με το 98% του πλού χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Με τα πλοία πλέον να δοκιμάζονται και ως φορείς όπλων.
Ναυτικό χωρίς πληρώματα; Εκτόξευση πυραύλου Standard από μη επανδρωμένο πλοίο
Τι θυμίζει όλη αυτή η ιδέα; Στην πράξη είναι μια «επανεφεύρεση» της ναυτικής μπομπάρδας, δηλαδή του ιστιοφόρου σκάφους του 17ου και 18ου αιώνα που είχε ένα μεγάλο όλμο και χρησιμοποιούνταν για βομβαρδισμό ναυτικών οχυρών ή συγκεντρώσεων εχθρικών σκαφών. Παρόμοιες εφαρμογές είδαμε και στον 2ο Παγκόσμιο, όταν πάνω σε φορτηγίδες και μικρά βοηθητικά πλοία έμπαιναν συρόμενα πυροβόλα του πεζικού, ή συστοιχίες ρουκετών για βομβαρδισμό των ακτών σε αποβατική ενέργεια. Τέτοια είχαν χρησιμοποιηθεί στο μέτωπο του Ειρηνικού από τους Αμερικανούς.
Πιο πρόσφατα, το 2017 το Αμερικανικό Ναυτικό δοκίμασε τη χρήση ενός εκτοξευτή HIMARS από αποβατικό πλοίο, πάλι σε παρόμοια φιλοσοφία, ακόμη πιο απλή εδώ στην εφαρμογή της.
Ακόμη, η Κίνα έχει ήδη δείξει σε ασκήσεις παρόμοιες λύσεις με πυροβόλα και ρουκετοβόλα ξηράς πάνω σε πλοία. Ενώ έχει δοκιμάσει την μετατροπή της ελαφριάς φρεγάτας Jiujiang σε «αποβατικής υποστήριξης» με εγκατάσταση 5 εκτοξευτών ρουκετών των 50 σωλήνων ο καθένας, σε διαμέτρημα 122 χιλιοστών.
Μια άλλη εκδοχή έχουμε δει και από τη Ρωσία με την ανάπτυξη μέσα σε κοντέινερ ενός πλήρους συστήματος εκτόξευσης πυραύλων, το Club-K της εταιρίας Concern Morinformsytem-AGAT. Το οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσει μια ποικιλία όπλων όπως τους αντιπλοικούς 3M-54KE, τους cruise Kh-35UE κ.λπ. Ένα πλήρες πακέτο αποτελείται από 2 κοντέινερ, ένα με τα όπλα και ένα με τα συστήματα ελέγχου και υποστήριξης και βέβαια αυτά μπορεί να μεταφερθούν στο κατάστρωμα ενός εμπορικού ή πολεμικού πλοίου, σε ένα τρένο, ή σε τρέιλερ νταλίκας προσφέροντας πλήρη απόκρυψη.
Αν και τα παραπάνω παραδείγματα είναι σχεδόν όλα για παράκτιους βομβαρδισμούς, η ιδέα είναι ίδια: ένα πλοίο χωρίς ιδιαίτερες προδιαγραφές ναυτικής μάχης, που φέρει όμως όπλα με μεγάλη ισχύ πυρός. Στην εποχή των πυραύλων, το όλο θέμα εξελίσσεται όπως είδαμε ώστε να περιλάβει και συστήματα μεγάλης ακριβείας και ταχύτητας.
Μπορούν τέτοια πλοία να υποκαταστήσουν φρεγάτες, καταδρομικά, αντιτορπιλικά κλπ; Όχι πλήρως είναι η απάντηση. Αλλά σε συνδυασμό με τις πολύ περισσότερες προτάσεις για σμήνη μη επανδρωμένων σκαφών μικρού μεγέθους (ανθυποβρυχιακά, επιφανείας, ηλεκτρονικού πολέμου, αναγνώρισης, επίθεσης) που εμφανίζονται διεθνώς, φανερώνουν μια τελείως άλλη διάσταση ναυτικού πολέμου. Αυτή που θα γίνεται από μεγάλες αποστάσεις με μαζική χρήση «έξυπνων» όπλων, από απλές πλατφόρμες, συνήθως τηλεχειριζόμενες, με πολύ λιγότερα «ολοκληρωμένα» και επανδρωμένα πολεμικά πλοία, να δρουν κυρίως ως συντονιστές-ελεγκτές ενός σμήνους σκαφών στον περίγυρο τους.
Ναυτική επιτήρηση μέσω μη επανδρωμένων σκαφών – η Σιγκαπούρη επενδύει στο μέλλον
Έχουν νόημα όλα τα παραπάνω για την Ελλάδα; Κατά την άποψη μας μεγάλη, καθώς στηρίζονται σε φθηνές (συγκριτικά) λύσεις με ένα μεγάλο σκάφος επιφανείας. Έτσι ένα τέτοιο πλοίο κινούμενο π.χ. κάπου στο δυτικό Αιγαίο (δηλαδή όχι τόσο εκτεθειμένο), θα διατηρεί το πλεονέκτημα της ναυτικής πλατφόρμας με την υψηλή κινητικότητα της και ταυτόχρονα θα μπορεί να εξαπολύσει ένα σημαντικό όγκο πυρός.
Το σκάφος αυτό μπορεί να είναι και ένα απλό εμπορικό, από τα δεκάδες που παραμένουν παροπλισμένα ανοιχτά του Πειραιά, μπορεί να είναι ένα από τα γρήγορα σκάφη ακτοπλοϊας που διαθέτουμε, ή κατά καιρούς έχουν εμφανιστεί στο Αιγαίο (σκεφτόμαστε εδώ την άτυχη κατάληξη των “Αίολος Κεντέρης”…), μπορεί να είναι ένα νευότεκτο του στόλου, μπορεί ακόμη να είναι και τα πλοία υποστήριξης, όπως τα “Αίας”, “Άτλας”, “Ηρακλής” που έχουν μεγάλες πλατφόρμες φορτίου διαθέσιμες. Αυτά μάλιστα σε όψη έχουν ήδη μεγάλη ομοιότητα σε διαμόρφωση με τις προτάσεις για φορείς κοντέινερ όπλων.
Μια άλλη λύση θα ήταν εδώ να χρησιμοποιηθούν σε δευτερεύοντα ρόλο παλαιά αποβατικά σκάφη του Στόλου μας, τα οποία όμως φορτωμένα με ένα τέτοιο σύστημα εκτόξευσης σε κοντέινερ, μαζί με ένα προσιτό πακέτο δορυφορικής επικοινωνίας, θα μπορούσαν να συνεισφέρουν σε μια κρίσιμη φάση.
Θέλουμε κι άλλες ιδέες γύρω από την ίδια αντίληψη “πλοίου βομβαρδισμού”; Τα ταχείας μεταφοράς Zubr, που τώρα είναι μια σε ενδιάμεση φάση χρησιμότητας. Αυτά έχοντας τη σχεδόν “ασυλία” από εχθρικά υποβρύχια (λόγω μεγάλης ταχύτητας και μηδενικού βυθίσματος) είναι μια ιδανική πλατφόρμα για τέτοια συστήματα: είτε μόνιμα προσαρμοσμένα στην υπερκατασκευή τους, είτε ως φορτίο επί οχήματος που θα αποβιβάζουν οπουδήποτε στο Αιγαίο.
Που θέλουμε να καταλήξουμε; Πως η ενίσχυση του Ναυτικού μας σε όπλα και πλατφόρμες, δεν μπορεί να ακολουθεί μόνο την πεπατημένη των “μεγάλων πλοίων”, που όπως είδαμε το κόστος αγοράς τους είναι πολύ αυξημένο και απαιτούν σε βάθος χρόνου και σημαντικά κονδύλια συντήρησης, εκπαίδευσης, επάνδρωσης. Αλλά χρειάζεται να αναζητήσουμε και παρεμφερείς-συμπληρωματικούς δρόμους, με καινοτομία, με χαμηλότερα κόστη, με λύσεις που δεν θα είναι εύκολα ανιχνεύσιμες από τον αντίπαλο, με υψηλή ευελιξία, αποκεντρωμένες και εντός δικτύων εντοπισμού-στοχοποίησης. Με τελικά σημαντικά προσφορά σε ισχύ πυρός, που μπορούν να αναπτυχθούν και με εγχώρια τεχνογνωσία, σε μικρές ναυπηγικές μονάδες στην Ελλάδα, ως μετασκευές και αναβαθμίσεις. Ιδέες προς συζήτηση.
