Ένα ενδιαφέρον σενάριο αναδύθηκε πρόσφατα μεταξύ ρωσικών και κινεζικών μέσων ενημέρωσης: Σύμφωνα με το ρωσικό διαδικτυακό ιστότοπο Gazeta.ru, η Κίνα εξετάζει το ενδεχόμενο να απαλλαγεί από το πρώτο της αεροπλανοφόρο, 10 μόλις χρόνια μετά την είσοδό του σε υπηρεσία.
Σύμφωνα με τις αναφορές ο λόγος γίνεται για το κινεζικό “Liaoning”, που ξεκίνησε τη ζωή του ως σοβιετικό αεροπλανοφόρο “Riga”, το οποίο μεταφέρθηκε μισοκατασκευασμένο στη δικαιοδοσία της ανεξάρτητης πλέον Ουκρανίας μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Εκεί μετονομάστηκε σε “Varyag”, για να πουληθεί σχεδόν αμέσως, σε μια προσπάθεια που έφερε το Κίεβο να προσεγγίζει τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα.
Τελικά το “Varyag” εξαγοράστηκε από την κινεζική κυβέρνηση έναντι 20 εκ. δολαρίων και μεταφέρθηκε στην Κίνα με την πρόφαση ότι θα μετασκευαζόταν σε πλωτό καζίνο. Χρόνια αργότερα, έγινε φανερό πως το Πεκίνο είχε διαφορετικά σχέδια και το τέως “Varyag” καθελκύστηκε εκ νέου, ως “001 Liaoning”, δηλαδή ως το πρώτο αεροπλανοφόρο του Κινεζικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Ναυτικού.
Το “Liaoning” προβλήθηκε ως σημείο υπεροχής του Κινεζικού Ναυτικού και απόδειξη των ναυπηγικών του ικανοτήτων και προβολής ισχύος του στις ανοιχτές θάλασσες. Η τεχνογνωσία από τη μελέτη της σχεδίασης του αποτέλεσε τη βάση σχεδίασης των νέων αεροπλανοφόρων του, του 002 “Shandong” και του υπό ναυπήγηση 003, ενώ το προσωπικό του εκπαιδεύεται στις πολύπλοκες διαδικασίες λειτουργίας και επιχειρήσεων των αεροπλανοφόρων.
Έτσι το πέρασμα του Κινεζικού Πολεμικού Ναυτικού σε νέα, πιο εξελιγμένα σχέδια δείχνει πως υπάρχει η σκέψη να εγκαταλειφθεί το αρχικό πλοίο επιτρέποντας ένα τεχνολογικό και επιχειρησιακό “άλμα προς τα εμπρός”. Για τη Ρωσία τώρα, το σενάριο επιτρέπει στον Ρωσικό Στόλο να επανακτήσει ένα πλήρως αναβαθμισμένο αεροπλανοφόρο επιτρέποντας στο πολύπαθο και προβληματικό “Ναύαρχος Kuznetsov”, αδελφό πλοίο του “Liaoning”, να αποσυρθεί οριστικά στην αποστρατεία.
Όπως αναφέρει η κινεζική εφημερίδα Beijing Today, τα τελευταία χρόνια η ταχεία ναυήγηση και ένταξη νέων μονάδων στο Ναυτικό της Κίνας έθεσε το ζήτημα της τύχης των παλιότερων μονάδων που έχουν ακόμα να προσφέρουν. Το άρθρο, στο οποίο αναφέρεται και η Gazeta.ru, θεωρεί ότι το “Liaoning”, θα μπορούσε δυνητικά να τεθεί προς πώληση, ανοίγοντας το δρόμο για νέες, πιο εξελιγμένες σχεδιάσεις. Το Ναυτικό της Κίνας έχει ήδη σε πλήρη ανάπτυξη νέα σχέδια αεροπλανοφόρων, με μεγαλύτερο εκτόπισμα, ικανότητες και προοπτικές από το “Liaoning”, του οποίου η ναυπήγηση αντανακλά ακόμα τις ιδέες και δυνατότητες του σοβιετικού του παρελθόντος, ως μια μονάδα προστασίας της παράκτιας ζώνης.
Το παλιό σχέδιο αναθεωρήθηκε δραστικά και αναβαθμίστηκε αλλά οι μακρόπνοες προοπτικές του για περαιτέρω αναβάθμιση και παραμονή σε υπηρεσία κρίνονται από πολλούς αβέβαιες. Με την ένταξη σε υπηρεσία νεώτερων σχεδιάσεων, το “Liaoning” θα περιοριστεί σταδιακά σε αποκλειστικά εκπαιδευτικά καθήκοντα, μια προοπτική που θα κάνει τη σχέση κόστους λειτουργίας προς απόδοση πολύ αρνητική. Ίσως, καταλήγει η Beijing Today, θα ήταν πιο αποδοτικό να πωληθεί το αεροπλανοφόρο σε κάποιο ξένο ναυτικό όσο είναι καιρός.
Ποιοί θα μπορούσα να είναι αυτοί οι πιθανοί αγοραστές; Ας ξεκινήσουμε με τον λιγότερο πιθανό υποψήφιο: την Ινδία. Η χώρα βρίσκεται σε μια προσπάθεια ανοίγματος στις ανοιχτές θάλασσες και ενέταξε πρόσφατα σε υπηρεσία το αεροπλανοφόρο INS Vikramaditya, ένα επίσης μεταχειρισμένο πλοίο του τέως Σοβιετικού Ναυτικού, που εκκίνησε την καριέρα του ως ελικοπτεροφόρο “Baku”, κλάσης Kiev.
Το πλοίο πέρασε από μια μακρά και εκ βάθρων ανακατασκευή στα ναυπηγεία Severmas στο Severodvinsk. Επίπλέον, το INS Vikrant, το πρώτο κατεξοχήν ινδικής ναυπήγησης αεροπλανοφόρο, αναμένεται να ενταχθεί στον στόλο το 2022. Η κυβέρνηση του Νέου Δελχί, ωστόσο, έχει εκφράσει την επιθυμία να προμηθευτεί και τρίτο αεροπλανοφόρο αντιδρώντας στην απειλή από την… Κίνα. Και μόνο το τελευταίο, απαντά στην ερώτηση για το αν θα μπορούσε το κινεζικό αεροπλανοφόρο να πωληθεί στην Ινδία.
Οσο για τη Ρωσία, αυτή σίγουρα πρέπει να αποσύρει το τωρινό της αεροπλανοφόρο, “Ναύαρχος Kuznetsov”. Αυτό είναι ήδη 3 χρόνια αραγμένο σε μια υποτίθεται προσπάθεια αναβάθμισης που ήδη μετρά πολλά ατυχήματα, αλλά παραμένει παλιό, ταλαιπωρημένο, οι κινητήρες του δεν αποδίδουν, η ισχύς της αεροπορικής του πτέρυγας είναι μικρή και μη αποδοτική, αφού μπορεί να εξυπηρετήσει ελάχιστα αεροσκάφη ταυτόχρονα και το κόστος λειτουργίας του είναι μεγάλο. Επιπλέον, πολλοί ναύαρχοι και αναλυτές στη Ρωσία επισημαίνουν πως η ύπαρξη ενός δευτέρου (πιο σωστά, ενός λειτουργικού) αεροπλανοφόρου θα αναβάθμιζε κατακόρυφα τις δυνατότητες του Ρωσικού Ναυτικού προσφέροντας μεγαλύτερη κάλυψη σε ευρύτερο μέρος των θαλασσών και θα καθιστούσε τον στόλο ισχυρότερο.
Σε αυτό το σημείο ξεκινά η κριτική: ο ναύαρχος Vladimir Komojedov, πρώην διοικητής του στόλου της Μαύρης Θάλασσας, δήλωσε στο Gazeta.ru ότι η προσθήκη του Varyag/Liaoning θα μπορούσε μεν να γίνει εύκολα, αλλά θα προσέθετε ελάχιστα στις ικανότητες του ρωσικού στόλου. Αν και νεότερο κατά δύο χρόνια από το “Ναύαρχος Kuznetsov” και ριζικά αναβαθμισμένο, το “Liaoning” εξακολουθεί να παρουσιάζει τα ίδια μειονεκτήματα, συγκεκριμένα τους λέβητες λαδιού που αν και θεωρείται πως είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από τους αντίστοιχους του ρωσικού “αδερφού” του, παραμένουν προβληματικό σημείο, το ίδιο που κάνει το ρωσικό πλοίο να μην μπορεί να κρατηθεί σε αξιοπρεπή διαθεσιμότητα.
Ένα άλλο σημείο είναι πως εκτός από την προμήθεια ενός πλοίου, το αεροπλανοφόρο εκ φύσεως απαιτεί ομάδα εξειδικευμένων πλοίων που το πλαισιώνουν και το συμπληρώνουν. Και μπορεί η σύνθεση τους να διαφέρει από ναυτικό σε ναυτικό, κάποιες σταθερές ωστόσο υπάρχουν: αντιτορπιλικά και φρεγάτες που θα παρέχουν αντιαεροπορική κάλυψη και πυραύλους κρούσης, πλοία υποστηρίξεως και προμηθειών και φυσικά κάλυψη από υποβρύχια. Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα: έχει η Ρωσία τα απαραίτητα πλοία για να υποστηρίξει δύο αεροπλανοφόρα;
Άλλο σημείο προβληματισμού είναι η έδρα του. Το “Ναύαρχος Kuznetsov”, σταθμεύει στη βάση του Severomorsk, ως ναυαρχίδα του Στόλου της Βόρειας Θάλασσας. Αν η Ρωσία αποκτήσει δεύτερο αεροπλανοφόρο, η λογική και το συμφέρον της ορίζουν πως αυτό θα αναπτυχθεί για την υπεράσπιση των συμφερόντων της στον Ειρηνικό. Εκεί, όμως, δεν υφίσταται σήμερα λιμάνι ή βάση ικανό να υποστηρίξει ένα τόσο μεγάλο πλοίο. Σε μια παράλληλη εξέλιξη, πρόσφατα ανακοινώθηκε πως η πολυαναμενόμενη για το ρωσικό ναυτικό ολοκλήρωση της κατασκευής ξηρής αποβάθρας στο Murmansk, κατάλληλης για να υποστηρίξει ένα πλοίο μεγέθους αεροπλανοφόρου, θα είναι έτοιμη το νωρίτερο τον Ιούνιο του 2022. Άρα προς το παρόν δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή εγκατάσταση στη Ρωσία που να μπορεί να υποστηρίξει αεροπλανοφόρο για βαριά συντήρηση.
Eπιπλέον, ένα ακόμα σημείο ενδιαφέροντος είναι η τύχη του ίδιου του “Ναύαρχος Kuznetsov”. Η διαδικασία επαναφοράς του σε υπηρεσία -που ήδη πλήττεται από καθυστερήσεις και υπερβάσεις κόστους- έχει κοστίσει στην ρωσική κυβέρνηση πάνω από 100 δισεκατομμύρια ρούβλια και (άνευ νέου απροόπτου) αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2023. Οι εργασίες αναμένεται να χαρίσουν στο “Kuznetsov” άλλα 10 περίπου χρόνια ζωής. Μετά από αυτό το σημείο, ωστόσο, κρίνεται πως η περαιτέρω συντήρηση του πλοίου σε λειτουργική υπηρεσία δεν θα είναι δυνατή και η ανάγκη αντικατάστασής του θα είναι απαραίτητη.
Από εδώ και πέρα, το παιχνίδι για το ρωσικό ναυτικό ονομάζεται “προτεραιότητες”. Με προϋπολογισμό όχι του μεγέθους των ΗΠΑ ή της Κίνας, την ισχύ του στόλου να βασίζεται σε υποβρύχια, την ανάγκη για νέες εγκαταστάσεις ιδιαίτερα στα παράλια του Ειρηνικού, με νέα προγράμματα υποβρυχίων, παγοθραυστικών και την ανανέωση του στόλου, οι πόροι για ένα νέο αεροπλανοφόρο απλά δεν διακρίνονται στον ορίζοντα.
Αν και κατά καιρούς, αναλυτές εμφανίζουν την ανάγκη για ένα δεύτερο αεροπλανοφόρο ως επιτακτική, το κόστος σχεδίασης και ναυπήγησης ενός εκτοπίσματος 70-80 χιλιάδων τόνων τουλάχιστον, θα μπορούσαν να φτάσουν ακόμα και τα 500 δισεκατομμύρια ρούβλια ή 6,7 δις δολάρια. Το ποσό αυτό αποτελεί ένα σημαντικό μέρος των συνολικών πόρων του ναυτικού, αν υπολογίσουμε πως ολόκληρος ο αμυντικός προϋπολογισμός των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων για το 2021 έφτασε τα 3.113 δις ρούβλια ή 42,16 δις δολάρια.
Έτσι η Ρωσία αν και δείχνει να χρειάζεται δύο αεροπλανοφόρα (ή τρία, όπως διατρανώνουν οι πιο τολμηροί, για να διατηρήσει μια επίφαση ισχύος στη θάλασσα) δεν έχει τα μέσα ούτε για ένα.
Πάντως η απόκτηση ενός ουσιαστικά “ρωσικού” αεροπλανοφόρου από την Κίνα θα εξοικονομούσε πιθανότατα στη Ρωσία πολλά, κυρίως χρήμα και το πιο βασικό χρόνο, ενώ θα επανέφερε σε σημαντικό βαθμό μέρος των δυνατοτήτων προβολής ισχύος στην ανοιχτή θάλασσα σε μια κρίσιμη γεωπολιτικά φάση της ιστορίας της. Αλλά οι επιπλοκές, τεχνικές και επιχειρησιακές, είναι πολλές και δυσεπίλυτες, οπότε η εξαγορά του “Liaoning” είναι απίθανη.
A flotilla of Chinese naval vessels held a “live combat drill” in the East China Sea, state media reported early April 23, 2018, the latest show of force by Beijing’s burgeoning navy in disputed waters that have riled neighbours. / AFP PHOTO / – / China OUT
Σαν υπόθεση εργασίας, όμως, η στενότερη συνεργασία Κίνας-Ρωσίας θα μπορούσε να είναι η λύση στην αγωνιώδη προσπάθεια εκσυγχρονισμού του ρωσικού στόλου. Αν η Ρωσία χριεάζεται 10 χρόνια για να σχεδιάσει και να ναυπηγήσει μια φρεγάτα, πόσο χρόνο θα πάρει η ανανέωση του γηρασμένου στόλου της Σοβιετικής περιόδου; Οι σύγχρονες μέθοδοι και οι φρενήρεις ρυθμοί ναυπήγησης που εφαρμόζει το Πεκίνο προβάλλονται ως λύση από όλο και περισσότερους αναλυτές. Μια λύση θα ήταν να ναυπηγούνται ρωσικά σκαριά στην Κίνα και να εξοπλίζονται με υποσυστήματα made in Russia. Αλλά ακόμα και αυτό επιβάλλει μια πολύ στενότερη σχέση συνεργασίας μεταξύ Μόσχας και Πεκίνου, που σήμερα απλά δεν υφίσταται.
