ΑΠΟΨΗ: Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία: Τι απαιτείται για να έχει μέλλον

Ειδικού συνεργάτη

Πολλά και μοναδικά συνέβησαν τους μήνες που πέρασαν, αν και στην επικαιρότητα κυριάρχησαν οι αναφορές στην αγωνία και τη δυστυχία που έφερε η πανδημία του Covid. Οι ουσιαστικότερες εξελίξεις όμως αφορούν κατά την άποψη μας, τον χώρο της Διπλωματίας και της Άμυνας, στον οποίο έχουν καταγραφεί γεγονότα που επηρεάζουν το παρόν και θα επηρεάσουν και το μέλλον της χώρας μας για πολλά χρόνια.

Η επιτυχής αντιμετώπιση της υβριδικής εισβολής από την Ανατολή απέδειξε αξιοσημείωτες ικανότητες κρατικής αντίδρασης, ενώ ο εκσυγχρονισμός των ενόπλων δυνάμεων και οι συμφωνίες με τη Γαλλία και τις ΗΠΑ συμπλήρωσαν την εικόνα ισχύος και αναβάθμισαν τη θέση της χώρας στην περιοχή και ευρύτερα.

Σε μια περίοδο στην οποία τα γεωπολιτικά δεδομένα τίθενται υπό αμφισβήτηση, τόσο στη γειτονιά μας όσο και παγκόσμια, η ηγεσία της χώρας δείχνει να έχει αντιληφθεί την επικινδυνότητα της κατάστασης και πασχίζει να ενισχύσει όχι μόνο τη «σκληρή» στρατιωτική ισχύ της, αλλά και τη συνολική αποτρεπτική ικανότητα, η οποία περιλαμβάνει επιπλέον τη Διπλωματία, την Οικονομία, τον Πολιτισμό και εν γένει τη διεθνή παρουσία της.

Σημερινή κατάσταση    

Επιχειρηματικότητα: Πολλά έχουν γραφτεί και γράφονται για την Ελληνική Αμυντική Βιομηχανία-ΕΑΒΙ, η οποία είναι δεδομένο ότι δραστηριοποιείται σε συγκεκριμένο οικονομικό περιβάλλον, αρχικά της χώρας και κατά δεύτερον της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Η ΕΑΒΙ κατατάσσεται στη «Μεταποίηση» και κατά συνέπεια οποιαδήποτε αναφορά σε αυτήν θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα γενικά χαρακτηριστικά τόσο της ελληνικής οικονομίας όσο και του αντίστοιχου Κλάδου. Τα ευρήματα που παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του «Πορίσματος Πισσαρίδη», της ομώνυμης επιτροπής σοφών, το οποίο δημοσιοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2020, καταγράφουν με εξαιρετικό τρόπο την πραγματική κατάσταση της ελληνικής οικονομίας και ειδικότερα της βιομηχανίας όταν επισημαίνουν ότι:

«Παρά την ανελλιπή συμμετοχή της στους κεντρικούς ευρωπαϊκούς οικονομικούς θεσμούς (Ευρωπαϊκή Ένωση-ΕΕ και Ευρωζώνη), η ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται τις τελευταίες δεκαετίες τόσο από υστέρηση στην παραγωγικότητα όσο και από χαμηλή συμμετοχή των παραγωγικών συντελεστών, εργασίας και κεφαλαίου, σε αυτή.

Η χαμηλή παραγωγικότητα σε συνδυασμό με τη λειτουργία των επιχειρήσεων σε μη επαρκώς διαφανές και σταθερό θεσμικό πλαίσιο συμβάλλει στην εσωστρέφεια… Υπέρμετρα μεγάλο τμήμα των επιχειρήσεων και της απασχόλησης κινείται στον χώρο των μη διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών επειδή οι επιχειρήσεις γενικά τείνουν να έχουν σχετικά μικρό μέγεθος, ενώ υψηλό είναι και το ποσοστό της αυτοαπασχόλησης και της άτυπης οικονομίας…».

Επενδύσεις: Σύμφωνα με το πόρισμα: «Οι πάγιες εταιρικές επενδύσεις υπολείπονταν του μέσου όρου της Ευρωζώνης, ως ποσοστό του ΑΕΠ, κατά τη διάρκεια όλης της τελευταίας δεκαετίας. Το κενό παγίων επενδύσεων στην Ελλάδα, υπολογισμένο με βάση την απόκλιση από τον μ.ό. ΕΕ, την περίοδο 2010-2019 κυμάνθηκε κατά μ.ό. σε περίπου 7% του ετήσιου ΑΕΠ, σωρευτικά περί τα €130 δισ. Το 2019 η Ελλάδα κατατάχθηκε ουραγός στην ΕΕ σε πάγιες επενδύσεις, με μόλις 11,4% του ΑΕΠ, σε σχέση με 21,3% μ.ό. στην ΕΕ».

Αναλυτικότερα αναφέρεται ότι:

α. Οι συνολικές πάγιες επενδύσεις και, ειδικότερα, οι εταιρικές σε πάγιο κεφάλαιο ανέρχονται στα επίπεδα του 10,1% και 5,4% του ΑΕΠ και υπολείπονται κατά πολύ από τον μέσο όρο των άλλων μικρών ανοικτών οικονομιών της ΕΕ, όπου φτάνουν κοντά στο 23% και 14% αντίστοιχα.

β. Οι ιδιωτικές και δημόσιες δαπάνες σε έρευνα και ανάπτυξη ανέρχονται σήμερα στο επίπεδο του 1,2% του ΑΕΠ και υπολείπονται από τον μ.ό. της ΕΕ περίπου στο 2% του ΑΕΠ, με ασθμαίνουσα διασύνδεση μεταξύ έρευνας και παραγωγής.

γ. Οι εξαγωγές προϊόντων ανέρχονται σήμερα στα επίπεδα του 37% και 19% του ΑΕΠ και επίσης υπολείπονται από τον μέσο όρο των άλλων μικρών ανοικτών οικονομιών της ΕΕ, στις οποίες ανέρχεται στο 66% και 48% αντίστοιχα.

δ. Ο αριθμός των μεγάλων και μεσαίων επιχειρήσεων, που αποτελεί προϋπόθεση για την αύξηση της παραγωγικότητας και την ενίσχυση των εξαγωγών, υπολείπεται από τον αντίστοιχο μ.ό. της ΕΕ, όπως συμβαίνει και με την κατάσταση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και τη διασύνδεσή τους με τις μεγάλες επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να υστερούν συνολικά σε εξωστρέφεια η οικονομία και η παραγωγικότητα.

Καινοτομία: Υπάρχουν τρεις ευρέως αποδεκτοί δείκτες του περιβάλλοντος καινοτομίας μιας χώρας:

• Ο πυλώνας του Παγκόσμιου Δείκτη Ανταγωνιστικότητας (Global Competitiveness Index-GCI) του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (World Economic Forum).
• Ο Παγκόσμιος Δείκτης Καινοτομίας (Global Innovation Index)
• Ο Συνοπτικός Δείκτης Καινοτομίας (Summary Innovation Index) του Ευρωπαϊκού Πίνακα Επιδόσεων Καινοτομίας (European Innovation Scoreboard – EIS) της ΕΕ που συνοψίζει τις επιδόσεις των χωρών της ΕΕ.

Όλοι οι δείκτες δίνουν έμφαση στους «καταλύτες» της καινοτομίας (innovation enablers), δηλαδή στους παράγοντες που ενθαρρύνουν τις επιχειρήσεις και τα πανεπιστήμια να δημιουργήσουν προστιθέμενη αξία. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: την ποιότητα των θεσμών, την εφαρμογή των νόμων, την ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου, τις ψηφιακές, ενεργειακές και λοιπές υποδομές, την πρόσβαση σε μετοχικά κεφάλαια, τις δαπάνες σε Ε&Α (Έρευνα & Ανάπτυξη, Research & Development) από τις επιχειρήσεις, τις καταθέσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, την απασχόληση σε βιομηχανίες έντασης γνώσης, τις εξαγωγές προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, την ποιότητα των πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων, τη συνεργασία πανεπιστημίων-βιομηχανίας και τις δημόσιες συμβάσεις προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Η συσχέτιση μεταξύ των δεικτών είναι γενικά υψηλή (υπερβαίνει το 90%).

Δυστυχώς η Ελλάδα κατατάσσεται 41^η στον Παγκόσμιο Δείκτη Καινοτομίας και 57^η στον Παγκόσμιο Δείκτη Ανταγωνιστικότητας, από τις 129 και 140 χώρες αντίστοιχα, με μόνο την Κροατία να βρίσκεται κάτω από αυτήν σε αμφότερους τους δείκτες μεταξύ των χωρών της ΕΕ.

Νομικό πλαίσιο εγκαθίδρυσης αμυντικής βιομηχανίας

Η ελληνική πολιτεία είναι υποχρεωμένη να φροντίζει «…για την εγκαθίδρυση και διατήρηση μίας εγχώριας τεχνολογικής-βιομηχανικής βάσης…» σύμφωνα με το Ν.4782/2021, άρθρο 149, Εθνική Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική-Προσθήκη παρ. 3 στο άρθρο 3 του ν. 3978/2011» με τις σχετικές προβλέψεις να είναι:

1. Για την προστασία των ουσιωδών συμφερόντων ασφάλειας της χώρας και ιδίως για την ασφάλεια εφοδιασμού και την επιχειρησιακή αυτονομία των Ενόπλων Δυνάμεων, καθώς και για την κάλυψη των αναγκών που υπάρχουν σε περιόδους κρίσης, επιστράτευσης ή πολέμου, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα για την εγκαθίδρυση και διατήρηση μίας εγχώριας τεχνολογικής- βιομηχανικής βάσης, συμπεριλαμβανομένων μέτρων που αφορούν σε έρευνα και ανάπτυξη, σε συγκεκριμένους στρατηγικούς τομείς άμυνας και ασφάλειας. Η βάση αυτή διασφαλίζει την ταχεία και απρόσκοπτη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού των ΕΔ σε υλικά, αναλώσιμα, εξαρτήματα, υπηρεσίες άμεσης συντήρησης και τεχνικής υποστήριξης και την εκτέλεση των αναγκαίων έργων σε όλες τις περιπτώσεις, εγκαίρως και υπό κάθε περίσταση.
2. Οι γενικές αρχές και κατευθύνσεις, καθώς και τα κατάλληλα μέτρα για την επίτευξη των στόχων της παρ.1 καθορίζονται και εξειδικεύονται στο πλαίσιο της Πολιτικής Εθνικής Άμυνας και της Εθνικής Στρατιωτικής Στρατηγικής από την Εθνική Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική, η οποία εγκρίνεται από το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥΣΕΑ), μετά από εισήγηση του Υπουργού Εθνικής Άμυνας και γνώμη της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής του άρθρου 2.
3. Στο πλαίσιο των προβλέψεων της παρ.1, παρέχεται η δυνατότητα στην αναθέτουσα αρχή, σύμφωνα με το άρθρο 346 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης περί προστασίας ουσιωδών συμφερόντων των κρατών μελών, να επιβάλει ειδικούς όρους για την εκτέλεση της σύμβασης, που προβλέπουν την υποχρέωση του αναδόχου για τη σύναψη συμβάσεων σύμφωνα με τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία του άρθρου 18A.

Κρατική ελληνική αμυντική βιομηχανία-ΚΕΑΒΙ

Είναι προφανές ότι η διαπιστωμένη κακοδαιμονία της κρατικής ΕΑΒΙ δεν οφείλεται μόνο σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως οι εκάστοτε υπουργοί στο χαρτοφυλάκιο των οποίων ανήκαν οι αμυντικές βιομηχανίες, δηλαδή το υπουργείο Οικονομικών (ΕΑΒ, ΕΛΒΟ) ή Εθνικής Άμυνας (ΕΑΣ). Προφανώς και υπήρξε, αφενός έλλειμμα ικανότητας σε κάποια από τα στελέχη που υπηρέτησαν τις «τοποθετημένες διοικήσεις» και αφετέρου διαχρονικά στις συνδικαλιστικές ηγεσίες, πάντα με το αζημίωτο και για το «καλό της πατρίδας».

Για τον λόγο αυτό, ούτε τα οικονομικά των εταιρειών μπορούν να εξυγιανθούν, ούτε ο απαραίτητος εκσυγχρονισμός της παραγωγικής τους ικανότητας να επιτευχθεί, αν δεν επιλεγούν οι καλύτεροι της αγοράς για να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες και την εμπειρία από τα προγράμματα του παρελθόντος σε ένα νέο πλαίσιο επιχειρηματικότητας, απελευθερωμένοι από τα δεσμά της κρατικής γραφειοκρατίας. Αυτοί θα αναλάβουν την ευθύνη αλλά και θα ανταμειφθούν ανάλογα για την επανένταξη των εταιρειών στην κερδοφορία, επιδιώκοντας με επιμονή μακροχρόνιες προγραμματικές συμφωνίες από αντίστοιχες εφήμερες, με στόχο να προσφέρουν στη συλλογική Άμυνα.

Διαδικασία αμυντικών προμηθειών

Οι κυβερνητικές ανακοινώσεις για την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της χώρας με ορίζοντα δεκαετίας, αλλά κυρίως η αποφασιστικότητα στην υλοποίηση προμηθειών τους τελευταίους μήνες δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον και μας δίνουν μια πρώτη εικόνα για τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση και τα κόμματα της Βουλής των Ελλήνων αντιμετωπίζουν τα θέματα της Άμυνας και ειδικότερα της ΕΑΒΙ.

Είναι προφανές ότι πρωταρχικός στόχος των κυβερνητικών αποφάσεων είναι η κατά το δυνατόν ταχύτερη κάλυψη των κενών που έχουν προκύψει από τη δωδεκαετή στασιμότητα στον τομέα των αμυντικών επενδύσεων και της στρατιωτικής αποτροπής της χώρας. Είναι χαρακτηριστική η φράση του Πρωθυπουργού «τα καλύτερα πλοία, στην καλύτερη τιμή, στον καλύτερο χρόνο». Ως εκ τούτου, η ακολουθούμενη διαδικασία υλοποίησης εξοπλιστικού προγράμματος αντιστοιχεί στην εφαρμογή της διαδικασίας «fast track».

Η κυβέρνηση στο πιο υψηλό επίπεδο συμφωνεί για την υλοποίηση διακρατικής συμφωνίας προμήθειας και αναθέτει στη συνέχεια στη ΓΔΑΕΕ να «τρέξει» τη «νομιμοποίηση» με εφαρμογή όσων προβλέπουν οι σχετικοί νόμοι. Ιδιαίτερη βαρύτητα προσδίδεται στη διαβούλευση και την επακόλουθη συζήτηση που γίνεται στις αρμόδιες Επιτροπές της ΒτΕ. Πρακτικά λοιπόν έχει αναβαθμιστεί ο ρόλος της Διαρκούς Επιτροπής Άμυνας και Εξωτερικών, όπως και της Επιτροπής Εξοπλισμών όπου όλα τα κόμματα του Κοινοβουλίου έχουν την ευχέρεια να πάρουν θέση.

Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθούν οι ενστάσεις που προέρχονται κυρίως από την Αξιωματική Αντιπολίτευση αλλά και άλλα πολιτικά κόμματα και του ειδικού Τύπου, ότι δηλαδή «…αποτελούν τυπικά παραδείγματα της ιδιάζουσας μεθοδολογίας που η παρούσα κυβέρνηση ακολουθεί στην υλοποίηση των εξοπλιστικών προγραμμάτων, επιλογή χωρίς τυπική διαγωνιστική διαδικασία, μετατροπή της σύμβασης σε νόμο, π.χ. Ν.4766/15.01.2021 για την προμήθεια των Α/Φ Rafale, που πρακτικά παροπλίζει τον ισχύοντα νόμο για τις αμυντικές προμήθειες που η ίδια τροποποίησε, ώστε να καταστεί λειτουργικότερος, με σχεδόν μηδενική εγχώρια συμμετοχή στην παραγωγή…».

Σε συνέχεια των παραπάνω σημειώνεται ότι πρακτικά είτε μέσα από διαγωνιστική διαδικασία είτε μέσα από «απευθείας διαπραγμάτευση» η ηγεσία της ΓΔΑΕΕ προχωρά στη διοργάνωση:

α. Τακτικών, συνήθως μηνιαίων, συναντήσεων ανάμεσα στα στελέχη της και τους εκπροσώπους της ΕΑΒΙ, κατά σειρά αρχαιότητας, ΣΕΚΠΥ και ΕΕΛΕΑΑ.

β. Του «τεχνικού διαλόγου» με ημερίδες και συναντήσεις ανάμεσα σε Ξένους Κύριους Κατασκευαστές και σε εταιρείες της ΕΑΒΙ.

Συνήθως τα παραπάνω καταλήγουν στην υπογραφή Μνημονίων Συνεννόησης (MoU) μεταξύ των δύο μερών, τα οποία ενδεικτικά περιλαμβάνουν:

1. Τον προσδιορισμό των ευκαιριών βιομηχανικής συνεργασίας για τη διάρκεια ισχύος του συγκεκριμένου Μνημονίου Συνεργασίας.
2. Την ανάθεση σύμβασης που συνδέεται με τη συγκεκριμένη προμήθεια υπό την αίρεση της ισχύος των παρακάτω για την EABI:

• Nα είναι «εύλογα» ανταγωνιστική στους τομείς του κόστους, της ποιότητας και του χρονοδιαγράμματος για εκείνα τα προγράμματα που θα υλοποιήσει, λαμβάνοντας υπόψη την ύπαρξη της σχετικής καμπύλης εκμάθησης που απαιτεί η συγκρότηση κάθε νέας γραμμής παραγωγής.
• Nα συμμορφώνεται με τη διαδικασία προμήθειας του ξένου Οίκου.
• Να είναι ικανή να παράγει εξαρτήματα οπλικών συστημάτων, συγκροτημάτων/υπο-συγκροτημάτων.
• Nα είναι ικανή να συμμετέχει στον σχεδιασμό, εάν υπάρχει, νέων συστημάτων και να προσφέρει υπηρεσίες συντήρησης.

Όταν τα δύο μέρη προσδιορίσουν τα υλικά τα οποία πληρούν τους προαναφερθέντες όρους, τότε ακολουθεί η διαπραγμάτευση ξεχωριστών ειδικών συμφωνιών, ώστε να καθοριστούν οι όροι και οι προϋποθέσεις τής μεταξύ τους συμβατικής σχέσης. Συνήθως οι συμφωνίες αυτές (δηλαδή συμβάσεις/εντολές αγοράς κ.λπ.) για τα προγράμματα που συμφωνούνται, συνάπτονται εντός λίγων (τριών) μηνών από την υπογραφή της κύριας σύμβασης μεταξύ της Ελλάδας/ΓΔΑΕΕ και της ξένης χώρας/Οίκου. Προβλέπεται επιπλέον η δυνατότητα τα μέρη να μπορούν να συνεργαστούν για να προσδιορίσουν και να συμπεριλάβουν πρόσθετα «πακέτα εργασίας» κατόπιν κοινής συμφωνίας.

Αξίζει να αναφερθεί ότι από νομικής άποψης τα Μνημόνια Συνεννόησης είναι απλές δηλώσεις προθέσεων με επιφυλάξεις και σε καμιά περίπτωση δεν δεσμεύουν τα συνυπογράφοντα μέρη, δηλαδή δεν αναγνωρίζεται οποιοδήποτε είδος κοινοπραξίας, εταιρικής σχέσης ή επίσημης επιχειρηματικής οργάνωσης και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μερών είναι μόνο εκείνα που ορίζονται ρητά στα συγκεκριμένα Μνημόνια Συνεννόησης.

Τέλος, σε καμία από τις γνωστές, τουλάχιστον σε εμάς, νέες συμβάσεις δεν υπάρχει ο υπολογισμός του λεγόμενου «LCC», δηλαδή του «Κόστους Κύκλου Ζωής» (Life Cycle Cost), αλλά ούτε και η απαίτηση, π.χ. συγκεκριμένου ποσοστού διαθεσιμότητας των συστημάτων, κάτι που αποτελεί βασικό κριτήριο σύναψης σύμβασης προμήθειας ή υποστήριξης ανάμεσα στους συμμάχους μας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ! Η ασφάλεια εφοδιασμού και υποστήριξης των νέων συστημάτων αντιμετωπίζεται με συμβάσεις «εν συνεχεία υποστήριξης»-(FoS) με πιθανότητα συμμετοχής και της ΕΑΒΙ.

Όσοι δηλώνουν μη ικανοποιημένοι, καλό είναι να διαβάσουν το Άρθρο 159 του Ν.4782/ 2021. Προϋποθέσεις και διαδικασία προσφυγής στο άρθρο 346 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης-Προσθήκη άρθρου 18Α στον Ν. 3978/2011 που αναφέρει:

Εδάφιο 4. Συμφέροντα, ιδίως βιομηχανικά και οικονομικά, έστω και αν συνδέονται με προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού, έργο ή παροχή υπηρεσίας στον τομέα της άμυνας ή της ασφάλειας, δεν μπορούν από μόνα τους να δικαιολογήσουν εξαίρεση.

Εδάφιο 5. Απαιτήσεις σχετικές με την ασφάλεια εφοδιασμού μπορεί να δικαιολογήσουν εξαίρεση με βάση το άρθρο 346 ΣΛΕΕ, με τις κατωτέρω προϋποθέσεις, τις οποίες η αναθέτουσα αρχή οφείλει να αποδείξει:

1. η ασφάλεια εφοδιασμού δεν μπορεί να διασφαλισθεί επαρκώς με μέτρα που λαμβάνονται εντός του πλαισίου του ενωσιακού δικαίου ή με κοινή δράση των κρατών μελών σε ευρωπαϊκό επίπεδο,
2.  τα μέτρα λαμβάνονται με αποκλειστικό  στόχο την επίτευξη της δημόσιας ασφάλειας και όχι για οικονομικούς σκοπούς.

Προοπτική και μέλλον

Πριν βιαστεί κάποιος να καταφερθεί «επί δικαίων και αδίκων» για τη μη συμμετοχή της ΕΑΒΙ στην υλοποίηση των ιστορικών διαστάσεων αμυντικών προμηθειών της διετίας 2021-2022 αλλά και των επερχόμενων ετών, καλό θα ήταν:

α. Να θυμηθεί ό,τι έχει γραφτεί σχετικά με την πρακτική των Αντισταθμιστικών Ωφελημάτων-ΑΩ στο πλαίσιο υλοποίησης των εξοπλιστικών προγραμμάτων στο παρελθόν.

β. Να αξιολογήσει με κριτήρια της αγοράς την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η ΕΑΒΙ, δηλαδή ποιες είναι οι πραγματικές δυνατότητες των εταιρειών των συνδέσμων, που, όπως ισχυρίζονται κάποιοι… απασχολούν περίπου 20.000 εργαζόμενους, πόσες από αυτές έχουν παραγωγική δραστηριότητα με δικά τους προϊόντα (πατέντες) και πωλήσεις στη διεθνή αγορά, ποιες πληρούν τα κριτήρια ένταξης στο Μητρώο Κατασκευαστών Αμυντικού Υλικού και ποιες έχουν πιστοποιημένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις για την ασφάλεια της διαχείρισης διαβαθμισμένων πληροφοριών και υλικών.

γ. Να αντιληφθεί την κοινωνική πραγματικότητα που αμφισβητεί κάθε επενδυτική προσπάθεια η οποία προέρχεται από ιδιώτη στη χώρα. Δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στην ακατανόητη προσφυγή που απειλεί την προσπάθεια διάσωσης των ταλαιπωρημένων Ναυπηγείων Σκαραμαγκά σε συνδυασμό με την απόφαση τμήματος του ΣτΕ που «παγώνει» τη μεταβίβαση στον όμιλο Προκοπίου ή το κυβερνητικό σχέδιο δημιουργίας «Πάρκου Υπουργείων» στον Υμηττό, ο οποίος αποτελεί περιουσιακό στοιχείο των ΕΑΣ, που κατηγορούνται ότι κλείνουν εργοστάσια με ανυπολόγιστες επιπτώσεις στις δυνατότητές τους. Προφανώς και στις δύο περιπτώσεις λείπει εκτός από τη γνώση του ειδήμονα και η αυτογνωσία.

Προτάσεις

Μετά τα παραπάνω, ποια θα μπορούσε να είναι η πρόταση για το άμεσο μέλλον, όταν η διαδικασία φαίνεται να ακολουθεί τη λογική «laissez faire»; Μια πρώτη πρόταση που αξίζει να αναφερθεί, έχει κατατεθεί από τον ΣΕΚΠΥ στο παρελθόν και επανήλθε με ένταση πρόσφατα με προτροπή-απαίτηση για τη:

α. σύσταση Υφυπουργείου Αμυντικής Βιομηχανίας

β. θεσμοθέτηση ποσοστού «βιομηχανικών επιστροφών» σε κάθε προμήθεια ύψους περίπου 30%.

Ένα πρώτο σχόλιο είναι ότι η πρόταση συνιστά συνειδητή αποδοχή αύξησης του κόστους προμήθειας, αφού, σύμφωνα με τη διεθνή και ελληνική εμπειρία, αποτελεί έμμεση επιδότηση της ΕΑΒΙ, που σημαίνει, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, ότι η αμυντική βιομηχανία, κρατική και ιδιωτική, προηγείται της οικονομίας. Η εμπειρία δείχνει ότι σπανίζουν τα επιτυχημένα παραδείγματα εφαρμογής αυτής της πολιτικής.

Μια δεύτερη πρόταση που θα μπορούσε να αποτελεί κυβερνητική επιλογή είναι η εφαρμογή μακροπρόθεσμης πολιτικής μέσα στο πλαίσιο της ΕΕ. Οι περίπου 2.500 μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον ευρωπαϊκό αμυντικό τομέα αποτελούν ένα κρίσιμο μέρος των αλυσίδων εφοδιασμού της ευρωπαϊκής άμυνας, ικανές να διεξάγουν βασικές δραστηριότητες έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας, και ιδανικούς συνεργάτες για την υλοποίηση επιμέρους στόχων, που με τη σειρά τους θα συμπληρώσουν την τεχνολογική και βιομηχανική υποδομή της χώρας. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι επιμέρους στόχοι;

• Nα πλησιάσει η ελληνική οικονομία γενικότερα τους μ.ό. των χωρών της ΕΕ, όπως αυτοί παρατίθενται σε παραπάνω παράγραφο.
• Nα ακολουθήσει κατά πόδας τις αποφάσεις της ΕΕ, όπου «η καινοτομία βρίσκεται στο επίκεντρο της παγκόσμιας στρατηγικής, γιατί θα αναδιαρθρώσει το διεθνές περιβάλλον ασφάλειας». Το 2020 τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δαπάνησαν, κατά προσέγγιση, 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ για έρευνα και τεχνολογία που ισοδυναμεί «μόνο στο 1,2% των συνολικών αμυντικών δαπανών», όταν η σχετική δέσμευση του πλαισίου Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας-PESCO (Permanent Structured Cooperation) θέτει τον πήχη στο 2%. Συγκριτικά, το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ επενδύει περίπου το 2% του συνολικού αμυντικού προϋπολογισμού των Ηνωμένων Πολιτειών, συμπεριλαμβανομένων 3,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την Υπηρεσία Προηγμένων Ερευνητικών Προγραμμάτων Άμυνας (DARPA), ενώ το Ισραήλ δαπανά το 5% του ΑΕΠ του για έρευνα και ανάπτυξη στον πολιτικό και αμυντικό τομέα μαζί. Σύμφωνα με τον Ζοζέπ Μπορέλ, ύπατο εκπρόσωπο της Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, σε ομιλία του στο ετήσιο συνέδριο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (12/2021), «η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της πρέπει να κάνουν πολύ περισσότερα για την αμυντική καινοτομία».

• Να ενισχύσει τον αριθμό των μεγάλων και μεσαίων επιχειρήσεων, που αποτελεί προϋπόθεση για την αύξηση της παραγωγικότητας και την ενίσχυση των εξαγωγών.
• Να ενδυναμώσει τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και να προωθήσει την καλύτερη διασύνδεσή τους με τις μεγάλες, ώστε να ενισχυθεί έμμεσα και περαιτέρω η συνολική εξωστρέφεια της οικονομίας και η παραγωγικότητα.
• Να μειώσει τα φορολογικά και ασφαλιστικά βάρη στη μισθωτή εργασία.
• Να δώσει οικονομικά κίνητρα για συγχωνεύσεις μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
• Να απαλλαγεί από σχήματα που ικανοποιούν μόνο συμπλέγματα και εμμονές προς την ιδιωτική οικονομία.
• Να προτιμηθούν επιχειρηματίες ή επιχειρηματικά σχήματα -ει δυνατόν Έλληνες-με στέρεη διεθνή παρουσία που αποδεδειγμένα εισάγουν κεφάλαια και αναλαμβάνουν ρίσκο.

Άρα, η ανάπτυξη της ΕΑΒΙ να γίνει με όρους ανοιχτής, ανταγωνιστικής οικονομίας, όπου ισχύει η λογική της μεταφοράς της ευθύνης των αποφάσεων αλλά και των κερδών της επιτυχίας στις διοικήσεις των εταιρειών της. Είναι ένας τρόπος να ξεκαθαριστεί ο χώρος από εκείνες που επιβίωναν χάρη στη «δημόσια προβολή» και την κρατική υποστήριξη, ώστε να απομείνουν μόνο εκείνες οι εταιρείες και επιχειρηματίες που, παίρνοντας τις σωστές αποφάσεις στα δύσκολα χρόνια της κρίσης, έδωσαν προοπτική στις εταιρείες τους.

Η Raytheon και η Boeing συνεργάζονται με την IDE πάνω από είκοσι χρόνια σε βιομηχανικές εξαγωγές άνω των $600 εκατ., ενώ ο όμιλος εταιρειών αμυντικού εξοπλισμού EFA Group ανακοίνωσε ότι «έσπασε» στα 30 χρόνια ύπαρξής του το φράγμα των €600 εκατ. σε εξαγωγές προϊόντων υψηλής τεχνολογίας.

Είναι θετικό το ότι η κυβερνητική πολιτική δημιουργεί προϋποθέσεις, ώστε παγκόσμιας εμβέλειας κατασκευαστές αμυντικού υλικού να αναγνωρίζουν στην Ελλάδα τα πλεονεκτήματα που αυτή απολαμβάνει, αφενός ως χώρα της Ευρωζώνης, ήτοι πολιτική, οικονομική και κοινωνική σταθερότητα σε περιοχή γεωπολιτικής αστάθειας όπως είναι ευρύτερα τα Νότια Βαλκάνια, η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική, με σημαντικούς δυνητικούς αγοραστές αμυντικού υλικού, και αφετέρου ως στρατηγικό σύμμαχο χωρών, όπως είναι η Γαλλία, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, με πρόνοιες που πέρα από την καθαρά αμυντική διάσταση εμπεριέχουν και την οικονομική.

Ειδικότερα για τις εταιρείες της ΕΑΒΙ στόχος πρέπει να γίνει ακριβώς αυτό, δηλαδή η είσοδος σε νέες αγορές μέσω τής:

• Ανάπτυξης και έγκαιρης παρουσίασης προϊόντων με υψηλή ζήτηση.
• Θεμελίωσης μακροχρόνιων επιτυχημένων συνεργασιών με σημαντικούς ξένους Οίκους.
• Αξιοποίησης των ευκαιριών που προσφέρει η συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ και το πλαίσιο δημιουργίας τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης, π.χ. προγράμματα EDA.
• Δημιουργίας καθαρής οικονομικής θέσης.
• Εφαρμογής επιτυχημένων μοντέλων διοίκησης και ανάδειξης του προσωπικού τους.

Ευτυχώς, αν και δεν τυγχάνουν αντίστοιχης διαφήμισης, υπάρχουν σήμερα εταιρείες με δυνατότητες σε επιστημονικό προσωπικό και εγκαταστάσεις, που αναγνωρίζονται ως ισότιμοι εταίροι στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια αγορά, όπως η METKA (μεταλλουργία), η SUNLIGHT (μπαταρίες), η IDE (επικοινωνίες, UAV, UAS), η ELFON (καλώδια), η EODH (ειδικού τύπου οχήματα, θωρακίσεις), η HDVS (μηχανουργική τεχνολογία), ο όμιλος EFA (αισθητήρες, UAV, links) αλλά ακόμη και οι κρατικές ΕΑΒ και ΕΑΣ με σημαντικές πιστοποιήσεις στη διαχείριση αεροπορικού υλικού και πυρομαχικών.

Είναι λογικό ότι σε αυτήν την προσπάθεια θα εξακολουθήσει το υπουργείο Εθνικής Άμυνας να έχει ρόλο και ότι είναι απαραίτητο να ενισχυθούν οι θεσμικοί φορείς του, όπως η ΓΔΑΕΕ, η ΓΔΟΣΥ αλλά και τα Επιτελεία με τα στελέχη και όλα εκείνα τα εργαλεία που θα τους επιτρέψουν συγκροτημένα και με συνέπεια να ενημερώσουν και να υποστηρίξουν την επίτευξη των εθνικών στόχων, όπως περιγράφονται στην Εθνική Αμυντική Βιομηχανική Στρατηγική.

Η ύπαρξη όμως ή όχι της ΕΑΒΙ δεν είναι θέμα μόνο του ΥΠΕΘΑ αλλά της κυβέρνησης συλλογικά, αφού αυτή δεν αποτελεί «εξειδικευμένη βιομηχανική νήσο», αλλά είναι μέρος της βιομηχανίας και δεν μπορεί να «σταθεί» χωρίς γενικότερη βιομηχανική υποδομή. Κατά συνέπεια, η όποια οργάνωση απαιτεί τον συντονισμό με την έκδοση οδηγιών κεντρικά, από το Μέγαρο Μαξίμου, και οι αποφάσεις του πρωθυπουργού που συνδέονται με στόχους της εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας της χώρας να αποκτήσουν επιπλέον και οικονομική αναπτυξιακή συνιστώσα.

Βιβλιογραφία

(1) Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ, 14 Νοεμβρίου 2020. Χριστόφορος Πισσαρίδης, Δημήτρης Βαγιανός, Νίκος Βέττας, Κώστας Μεγήρ.

(2) https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid%3A0f92bb19-d5ee-41bc-9018-ab2873c2caa7?collection=educationInternational Competitiveness in the European Monetary Union: the case of Greece, 27 August 2020, P. Sevdalis, C. van Beers, S.T.H Storm, U. Pesch, Delft University of Technology (https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid%3A0f92bb19-d5ee-41bc-9018-ab2873c2caa7?collection=education)