”Σύμπτωση επαναλαμβανομένη, παύει να είναι σύμπτωση”. Και πως αλλιώς θα μπορούσε να είναι, όταν μέσα σε μόλις τέσσερα χρόνια από την άφιξη του αντιτορπιλικού “Βέλος” στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, έχουν σημειωθεί τρία ατυχήματα από κακές καιρικές συνθήκες, προξενώντας σημαντικές ζημιές στο ιστορικό σκαρί.
Δένδιας για “Βέλος”: να διερευνηθεί το θέμα από την ηγεσία του ΠΝ
Προφανώς και υπάρχουν ευθύνες για όσους επιμένουν να παραμένει το πλοίο ως έκθεμα σε ένα παντελώς ακατάλληλο σημείο ελλιμενισμού. Γιατί συμβαίνει αυτό όμως; Είναι ζήτημα αμέλειας, ή ενδεχομένως το πλοίο και η ιστορία του ενοχλεί; Ακόμη και αν δεν συντρέχει κάτι από αυτά, το μόνο σίγουρο είναι πως αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί. Ειδικά από τη στιγμή που επιτέλους έχει ξεκινήσει η διαδικασία δημιουργίας “Πάρκου Ναυτικής Παράδοσης” στο Φλοίσβο, όπου πρέπει να συγκεντρωθούν όλα τα ελληνικά ιστορικά πλοία, Ενώ φαντάζει τουλάχιστον ως ύβρις το σενάριο, να καταστρεφόταν ολοσχερώς σε ειρηνική περίοδο λόγω κακοκαιρίας, ένα πλοίο που επιβίωσε του Β’ Παγκοσμίου!
“Βέλος”, ένα αντιτορπιλικό κλάσης Fletcher
Πρόκειται για μια πολυάριθμη κλάση αμερικανικών αντιτορπιλικών που έφτασε να αριθμεί 175 σκάφη την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου, εκ των οποίων σήμερα διασώζονται μόνο τέσσερα. Το ΠΝ συνολικά παρέλαβε επτά πλοία, με το “Βέλος” (πρώην USS Charrette, ναυπήγησης του 1942), να είναι το μοναδικό που απομένει σήμερα στην Ελλάδα, χαρακτηρισμένο ως “πλωτό μουσείο”.
Όπως αναφέρεται και στην ιστοσελίδα του: “Έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Αμερικάνικου Ναυτικού κατά των Ιαπώνων στον Ειρηνικό Ωκεανό, κυρίως ως πλοίο υποστηρίξεως αεροπλανοφόρων, καθώς δε και ανθυποβρυχιακής και αντιαεροπορικής προστασίας νηοπομπών. Στο πλοίο απενεμήθησαν δεκατρείς σταυροί μάχης και άλλα παράσημα, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου… Στις 23 Μαΐου 1973 το Α/Τ ΒΕΛΟΣ, με Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Ν. Παππά ΠΝ, αποχώρησε της διασυμμαχικής ασκήσεως που συμμετείχε, λόγω συλλήψεων Αξιωματικών, μετά την προδοσία του σχεδιαζόμενου αντιδικτατορικού Κινήματος του Ναυτικού. Το 1994 με απόφαση του ΥΕΘΑ/ΓΕΒ χαρακτηρίστηκε ως Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα Α/Τ ΒΕΛΟΣ”.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 25 Μαΐου 1973: Η ανταρσία του αντιτορπιλικού “Βέλος”, βήμα αντίστασης στην δικτατορία
Στις Η.Π.Α διατηρούνται τα άλλα τρία πλοία, τα USS Kidd, USS Cassin Young και USS The Sullivans, λειτουργώντας ως μουσεία στη Λουϊζιάνα, στη Μασαχουσέτη και στη Νέα Υόρκη αντίστοιχα. Τα πλοία διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση, δεδομένης της ηλικίας τους, όμως τον Απρίλιο του 2022 στο ”The Sullivans” σημειώθηκε εισροή υδάτων από ρήγμα στο κύτος, που πήρε κλίση. Αιτία η παλαιότητα του σκάφους καθώς οι συνθήκες ελλιμενισμού είναι ιδανικές, γεγονός που καταδεικνύει την τεράστια και κοστοβόρα προσπάθεια που απαιτείται για την σωστή συντήρηση τέτοιων σκαφών.
Με τι τρόπο όμως αντιμετωπίζουν στο εξωτερικό τα αυξημένα κόστη συντήρησης αντίστοιχων ιστορικών σκαφών, που είναι πολλά και κυρίως πολεμικά;
Η αμερικανική εμπειρία
Οι Η.Π.Α. έχουν την πρωτοκαθεδρία σε τέτοιου είδους πρωτοβουλίες, καθώς η πολεμική ισχύς που παρέταξαν και παρατάσσουν έως σήμερα στη θάλασσα είναι απαράμιλλη. Έτσι σε κάθε ”ναυτική” πολιτεία, υπάρχει ένας αρκετά μεγάλος αριθμός σκαφών που έχει μετασκευαστεί, έτσι ώστε να είναι εύκολη η πρόσβαση του κοινού, φυσικά με το αζημίωτο.
Για παράδειγμα, κάποιος που θέλει να επισκεφτεί το αεροπλανοφόρο USS Intrepid στη Νέα Υόρκη (ένα από τα μεγαλύτερα ναυτικά μουσεία με πολλά αεροσκάφη πάνω στο αεροπλανοφόρο αλλά και άλλα πλοία γύρω του), θα πρέπει να αγοράσει εισιτήριο με κόστος 30 δολάρια περίπου. Ακόμη κι έτσι όμως τα έσοδα δεν επαρκούν για να διατηρηθεί ”ζωντανό” αυτό το ιστορικό πλοίο. Αρκεί να αναφέρουμε πως την περίοδο 2006-2008 απαιτήθηκαν πάνω από 120 εκατομμύρια δολάρια για την εκτεταμένη συντήρηση τόσο του πλοίου, όσο και του προβλήτα 86, που αγκυροβολεί. Επομένως χρειάζεται να αναζητούνται διαρκώς εναλλακτικοί τρόποι εξεύρεσης των απαιτούμενων πόρων.
Έτσι δίνεται η ευκαιρία σε όσους το επιθυμούν να γίνουν μέλη του μουσείου εξασφαλίζοντας επιπλέον προσφορές και προνόμια σε σχέση με τους απλούς επισκέπτες. Όπως αναφέρει και στην σελίδα του: “…ως μέλος του Μουσείου, είστε μέρος μιας ποικιλόμορφης κοινότητας αφοσιωμένης στη δια βίου μάθηση και κινητήρια δύναμη πίσω από το έργο μας για να τιμήσουμε τους ήρωές μας, να εκπαιδεύσουμε το κοινό και να εμπνεύσουμε τις μελλοντικές γενιές. Γίνετε μέλος και ξεκινήστε το ταξίδι εξερεύνησης και ανακάλυψης σήμερα”.
Πέραν αυτού, το μουσείο του Intrepid διοργανώνει εράνους, φιλοξενεί εκδηλώσεις και αναζητά πάντα δωρητές-ευεργέτες. Από το όλο πλάνο δεν θα μπορούσε να λείπει και ο εθελοντισμός, με εξαιρετικά αντικείμενα απασχόλησης για τους λάτρεις της αεροναυτικής ιδέας, όπως συντηρητής ιστορικών αεροσκαφών, κατόπιν εκπαίδευσης. Παράλληλα τα πλοία συμμετέχουν και σε παράπλευρες δραστηριότητες που αποφέρουν έσοδα όπως ταινίες, διαφημιστικά κ.τ.λ.
Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής, είναι να υπάρχουν πάνω από διακόσια επισκέψιμα μουσεία-πλοία σήμερα στις Η.Π.Α., με κάποια από αυτά να έχουν ιδιαίτερη ιστορία, όπως το USS Texas, το μοναδικό διασωθέν θωρηκτό κλάσης Dreadnought από τον Α’ Παγκόσμιο και το USS Constitution, η διάσημη τρικάταρτη ξύλινη φρεγάτα ναυπήγησης 1794, που κατατρόπωσε πέντε αγγλικά σκάφη στον πόλεμο του 1812, αποκτώντας το προσωνύμιο ”Old Ironsides”.
Στην Ευρώπη, η Βρετανία δείχνει το δρόμο
Έχοντας ως κληρονομιά την πολεμική ναυτική παράδοση της άλλοτε αυτοκρατορίας, η Βρετανία διατηρεί μια σειρά από σημαντικότατα πλοία, ακολουθώντας λίγο πολύ τον ίδιο τρόπο με τους Αμερικανούς, ως προς την εξεύρεση των απαιτούμενων πόρων. Σημαντικότερο όλων το ναυπήγησης 1759, HMS Victory, ένα εξαιρετικό υπόδειγμα “πλοίου γραμμής” (δηλαδή πολεμικό 1ης κατηγορίας) με οπλισμό 104 κανόνια. To Victory συμμετείχε σε πολλές ναυμαχίες με κορυφαία αυτή του Τραφάλγκαρ, σήμερα δε ως μουσείο έχει τεράστια επισκεψιμότητα.
Αντίστοιχα δύο επίσης σημαντικά πλοία-μουσεία είναι τα HMS Belfast και HMS Caroline. Το πρώτο, έχοντας λάβει μέρος στην απόβαση της Νορμανδίας, σήμερα βρίσκεται μόνιμα αγκυροβολημένο στον ποταμό Τάμεση στο Λονδίνο, ενώ το HMS Caroline στο Μπέλφαστ, αποτελεί το μόνο επιζών πλοίο από τη ναυμαχία της Γιουτλάνδης το 1916.
Οι επιζώντες της Tsushima
Δύο πρώην αντίπαλοι, τιμούν πλέον με την λειτουργία τους ως μουσεία, τη παγκόσμια ναυτική παράδοση: το θωρηκτό Mikasa που βρίσκεται στην Γιοκοσούκα της Ιαπωνίας και το καταδρομικό Aurora που βρίσκεται αγκυροβολημένο στον ποταμό Νέβα, στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας. Τα δύο πλοία έλαβαν μέρος στον Ρωσοιαπωνικό πόλεμο και συγκεκριμένα ήρθαν αντιμέτωπα στη ναυμαχία της Tsushima το 1905. Το Mikasa αποτελεί το μοναδικό διασωθέν θωρηκτό κατασκευασμένο στη Βρετανία και μάλιστα της προ-Dreadnought εποχής, ενώ το Aurora έριξε τα πρώτα πυρά στη επίθεση στα Χειμερινά ανάκτορα στην Οκτωβριανή Επανάσταση, το 1917.
Στην Ελλάδα μετά το Αβέρωφ τι;
Στην Ελλάδα όταν μιλάμε για πλοίο-μουσείο, ο νους όλων πηγαίνει στο θωρακισμένο καταδρομικό Αβέρωφ και δικαίως, καθως είναι κορυφαία η πολεμική συνεισφορά του, αλλά και μεγάλο το ιστορικό και συναισθηματικό δέσιμο με το Πολεμικό μας Ναυτικό και την ελληνική ναυτοσύνη. Ευτυχώς το πλοίο συντηρείται πολύ καλά και βρίσκεται σε εξαιρετική κατάσταση. Δεν είναι όμως μόνο ο Αβέρωφ που χρειάζεται φροντίδα.
Αντίστοιχη αντιμετώπιση χρήζουν και άλλα ιστορικά πλοία που υπηρέτησαν στο ΠΝ, ένα εκ των οποίων είναι φυσικά το “Βέλος”. Έτσι στο πάρκο Ναυτικής Παράδοσης στο Φλοίσβο σίγουρα έχει θέση μαζί με το υποβρύχιο “Πρωτεύς” την τριήρη “Ολυμπιάς” και το εμπορικό πλοίο “Hellas Liberty” ενώ στον ίδιο χώρο θα πρέπει να προβλεφθεί η ενσωμάτωση και άλλων, που π.χ. θα αποσύρει το Πολεμικό Ναυτικό, ή θα δωρηθούν από ευεργέτες. Στη σχετική ευγενική δωρεά όμως, ύψους 35 εκατ. ευρώ, του εφοπλιστή Αρη Θεοδωρίδη, δεν αναφέρεται τοποθέτησή του “Βέλους” στο πάρκο ως κύριο έκθεμα. Ελπίζουμε πως θα διορθωθεί αυτή η αβλεψία.
Φυσικά όλα αυτά είναι μόνο η αρχή. Για να υπάρξει σωστή συντήρηση αυτών των μνημείων, θα πρέπει να μιμηθούμε το παράδειγμα χωρών που προαναφέραμε, να αναζητηθεί ενεργά δηλαδή η συμβολή του ιδιωτικού παράγοντα τόσο στη χρηματοδότηση, όσο και στην παροχή διευκολύνσεων, μαζί με την κρατική και εθελοντική συνεισφορά. Πέραν αυτών όμως, πρέπει να υπάρξει συνολική αναθεώρηση του πλαισίου λειτουργίας και να έρθει πλησιέστερα στα διεθνή πρότυπα, ώστε να βρίσκονται έγκαιρα οι απαιτούμενοι πόροι. Ίσως έτσι γίνει εφικτό να διασωθούν σημαντικά μνημεία της ναυτικής μας παράδοσης, από το να καταλήξουν ύφαλοι ή σκραπ…
