Είναι γνωστό ότι για περισσότερο από δέκα χρόνια το ΠΝ επιθυμεί την ενίσχυση του με κάποιο ή κάποια ναυπηγικά προγράμματα. Δυστυχώς, τα τελευταία προγράμματα του ναυτικού δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ακριβώς ως επιτυχημένα αφού επλήγησαν από καθυστερήσεις στις παραδόσεις, υπερβάσεις στους προϋπολογισμούς και τεχνικά προβλήματα. Το πρώτο βήμα λοιπόν, ακόμα και πριν από την επιλογή πλοίων πρέπει να είναι η διασφάλιση ότι το ΠΝ θα μπορεί να θέσει αυτές τις δικλείδες ασφαλείας και διαδικασίες που είναι απαραίτητες, ώστε να μειωθεί το ρίσκο εμφάνισης τέτοιων προβλημάτων στο μέλλον.
Σε αυτό το χρονικό διάστημα, σε παράβαση κάθε πρακτικής προμηθειών, το ΠΝ διαπραγματευόταν με έναν και μοναδικό υποψήφιο προμηθευτή. Αυτό υπό φυσιολογικές περιπτώσεις θα άγγιζε τα όρια της σκανδαλολογίας ακόμα και αν επρόκειτο για ελληνικό ναυπηγείο, πόσο μάλλον για ένα της αλλοδαπής. Ο λόγος που δεν υπήρχαν αντιδράσεις είναι η ιδιαίτερη σχέση Γαλλίας-Ελλάδας και η ελπίδα ότι έτσι θα επισπευσθούν οι διαδικασίες χωρίς χρονοβόρους διαγωνισμούς, ενστάσεις κτλ.
Σε αυτό το διάστημα διαβάσαμε για 6 FREMM, που έγιναν 4+2, 4, 2+2, leasing πακέτο με αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας Atlantique, ο Φώτης Κουβέλης είχε ανακοινώσει 2 FREMM μέχρι τον Αύγουστο (του 2018) και τελικά καταλήξαμε σε 2 Belhara, οι οποίες ήταν υπο-εξοπλισμένες και θα έπρεπε να γίνουν αλλαγές για να καλύπτουν τις προδιαγραφές του ΠΝ. Με τις αλλαγές αυτές ο λογαριασμός έγινε τσουχτερός. Λογικό και θεμιτό είναι να διαπραγματευτεί η Ελληνική πλευρά καλύτερους όρους χρηματοδότησης.
Σε αυτό το σημείο, που είμαστε σήμερα, εμφανίστηκαν δημοσιεύματα περί ενδιαφέροντος για προσφορά MMCS από τις ΗΠΑ στο ΠΝ. Ακόμα και αν δεν υπάρχει τέτοια προσφορά, τότε η Ελληνική πλευρά θα έπρεπε να την εφεύρει για να έχει ένα ακόμα εργαλείο και μοχλό πίεσης στις διαπραγματεύσεις. Με έκπληξη παρακολουθούμε ότι η πλειοψηφία του τύπου δημιουργεί εντυπώσεις ότι μια τέτοια επιλογή είναι ακατάλληλη, χωρίς όμως να έχουμε δει ακόμα την προσφορά! Μήπως θα ήταν πιο σώφρων να μην βιαζόμαστε; Μήπως θα ήταν καλύτερο να περιμένουμε να δούμε πρώτα την προσφορά και μετά να βγάλουμε συμπεράσματα;
Να θυμίσουμε ότι ακόμα και η Belhara σε γαλλική διαμόρφωση δεν είναι κατάλληλη για το ΠΝ και ζητήθηκαν αλλαγές! Ποιος μπορεί να αποκλείσει ένα παρόμοιο σενάριο, ότι η αρχική πρόταση δεν θα είναι ικανοποιητική αλλά θα γίνουν κάποιες αλλαγές και η τελική προσφορά να είναι συμφέρουσα; Όμως στο ενδιάμεσο θα έχουμε βγάλει τα πλοία σκάρτα και οι μαμάδες που θα έχουν τα παιδιά τους εκεί θα τραβάνε τα μαλλιά τους γιατί οι αλήτες πολιτικοί αγόρασαν σαρδελοκούτια. Βλέπετε, οι τίτλοι μένουν, το ότι το συμπέρασμα βγαίνει μετά από πολλές υποθέσεις και παραπληροφόρηση περνάει απαρατήρητο. Στο κάτω κάτω λίγοι καταλαβαίνουν τις λεπτομέρειες, το ότι τα πλοία είναι άχρηστα, το καταλαβαίνουν όλοι.
Επίσης έκπληξη προκαλεί και ο φανατισμός εναντίων όσων δεν συμφωνούν με, το αξίωμα πια, ότι οι MMCS είναι άχρηστες, τόσο που οποιαδήποτε άλλη άποψη από αυτή πρέπει να είναι εκ του πονηρού! Όποιος έχει άλλη άποψη, χρηματίζεται από τη Lockheed! Ή είναι αμερικανόδουλος, κατά το γερμανοτσολίας προφανώς.
Μήπως έχουμε αρχίσει λίγο να χάνουμε το μέτρο; Ειδικά σε αυτή τη στήλη ξέρουμε ότι είναι πολλά αυτά που δεν ξέρουμε, όπως επίσης και αυτά που δεν ξέρουμε ότι δεν ξέρουμε, και για αυτό, και επειδή σεβόμαστε τους αναγνώστες μας δεν θα γράψουμε υπερβολές, όπως για παράδειγμα ότι η Belhara είναι ΤΟ υπερόπλο, όταν θα είναι η τρίτη σε τάξη φρεγάτα στο Γαλλικό Ναυτικό μετά τις Horizon και FREMM τις οποίες θα συμπληρώνει σαν πιο οικονομική λύση.
Δεν λέγονται LCS οι φρεγάτες, αλλά MMSC, δεν είναι από αλουμίνιο αλλά από χάλυβα
Να συνεχίσουμε υπενθυμίζοντας ότι το ΠΝ θα χρειαστεί στο άμεσο μέλλον ΠΟΛΛΑ πλοία. Όταν υπάρχουν τόσα προβλήματα στην προμήθεια των δυο Belhara, πόσες είναι οι πιθανότητες να αποτελέσουν τον κορμό του μελλοντικού στόλου; Το ίδιο το ΠΝ μας έδωσε μια σοβαρή ένδειξη όταν παράγγειλε δυο πλοία χωρίς option για παραπάνω. Σε ένα ιστορικό παράδειγμα που είναι γνωστό σε όλους, στη Μάχη της Βρετανίας η RAF δεν πολέμησε αποκλειστικά με Spitfire. Κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό γιατί ακόμα και ένα Spitfire δεν μπορεί να είναι σε δύο μέρη ταυτόχρονα. Επένδυσε σε έναν πολλαπλασιαστή δύναμης, το ραντάρ, και τη βρώμικη δουλειά και τις περισσότερες καταρρίψεις την έκαναν τα φτηνά και τίμια Hurricane.
Παρόμοια, μπορεί να παρατηρηθεί μια αναλογία στο σημερινό ΠΝ, επένδυση σε πολλαπλασιαστές δύναμης (P-3 αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας και κέντρα επιχειρήσεων), λίγα καλά και ακριβά πλοία (Belhara) και πρέπει να βρεθεί κάποια πιο οικονομική και μοιραία λιγότερο ικανή λύση. Δυστυχώς, υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να μην υπάρχουν οι οικονομικοί πόροι και το ΠΝ να αποφασίσει να πορευτεί μόνο με Hurricane…
Συνεπώς, η ερώτηση που θα πρέπει να θέσουμε δεν είναι αν ένα MMCS είναι ανώτερο από μία Belhara, αλλά αν το MMCS έχει θέση στον στόλο του ΠΝ. Έχει τώρα το ΠΝ πολλά καλύτερα πλοία στον στόλο του που να του επιτρέπει να τα σνομπάρει; Ναι, ένας κυβερνήτης του USN που προσδοκά υπηρεσία σε ένα Arleigh Burke αν βρεθεί σε LCS μάλλον θα ξενερώσει. Ένας Έλληνας θα προτιμούσε μία S, που με τα βίας είναι επιχειρησιακή ή ένα καινούργιο MMCS;
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το να γίνεται αυτή τη χρονική στιγμή ανάλυση των ικανοτήτων των MMCS, χωρίς να έχει γίνει πρόταση, χωρίς να γνωρίζουμε αν καν θα γίνει πρόταση, και χωρίς να γνωρίζουμε τι περιμένει το ΠΝ από αυτά, είναι μια εγκεφαλική άσκηση επιπέδου ποιο είναι καλύτερο το X-Wing ή το Tie Fighter. Αλλά ας κάνουμε αυτή την άσκηση. Ας αναφερθούμε για λόγους ευκολίας στη Σαουδαραβική έκδοση η οποία κατά πάσα πιθανότητα θα είναι υπο-εξοπλισμένη σε σχέση με την Ελληνική έκδοση, όπως και η Γαλλική Belhara με την Ελληνική.

“Τα πλοία είναι αποτυχημένη σχεδίαση, αναξιόπιστα και εμπορική αποτυχία”. Μήπως γινόμαστε υπερβολικοί; Και σε σχέση με τι; Οι είκοσι παραγγελίες είναι εμπορική αποτυχία; και οι πέντε της Belhara για παράδειγμα τι είναι; To σχέδιο των μητρικών LCS ήταν μια καινούργια σχεδίαση με εφαρμογή νέων τεχνολογιών και νέων διαδικασιών. Λογικό και αναμενόμενο είναι να παρουσιάσει προβλήματα. Ο Παπανικολής δεν έβγαλε ένα σωρό προβλήματα; γράφει κανείς σήμερα για αποτυχημένο υποβρύχιο; η ρετσινιά όμως έμεινε, που του την κόλλησαν άνθρωποι οι οποίοι κατά βάση συγκυριακά ασχολήθηκαν με το θέμα και με επιφανειακές γνώσεις, αλλά με μεγάλη πρόσβαση στην κοινή γνώμη.
Φτιάχτηκαν τέσσερα πρωτότυπα LCS, τα δοκίμασαν, βγάλανε προβλήματα και πλέον τόσο ο κατασκευαστής όσο και το πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ δηλώνουν ότι διορθώθηκαν και είναι χαρούμενοι. Κάθε χρόνο θα ναυπηγούνται 6 με 7 LCS, τα οποία ήδη φεύγουν από το San Diego, διασχίζουν τον Ειρηνικό και πάνε στην περιοχή της αποστολής τους που είναι ο Περσικός Κόλπος, τα στενά της Σιγκαπούρης και η νότια Σινική Θάλασσα, όπου θα παραμένουν για δυο χρόνια πριν επιστρέψουν. Σε πέντε χρόνια που θα έχει ολοκληρωθεί το ναυπηγικό πρόγραμμα, το USN θα έχει τόσα LCS σε υπερπόντιες αποστολές όσα και αντιτορπιλικά.
Ένα πλοίο που θα υπηρετεί σε μεγάλους αριθμούς στο μεγαλύτερο ναυτικό του πλανήτη, στην πρώτη γραμμή άμυνας, στις πιο καυτές περιοχές, πόσο άχρηστο μπορεί να είναι; ειδικά για το ΠΝ των μη εκσυγχρονισμένων S που είναι γηραιότερες των καπετάνιων τους; Πόσο αναξιόπιστο μπορεί να είναι αν έχει σχεδιαστεί να παραμένει μακριά από τις βάσεις του για δύο χρόνια; Είναι κανείς σε θέση να εγγυηθεί ότι η Belhara, που δεν έχει πέσει ακόμα στο νερό δεν θα βγάλει προβλήματα; Τα LCS τουλάχιστον είναι πλέον σε υπηρεσία για πάνω από ένα χρόνο. Επίσης, το αμερικανικό ναυτικό πρόσφατα ξεκίνησε ναυπηγικό πρόγραμμα για φρεγάτες, αλλά προφανώς όχι για να αντικαταστήσει τις LCS , γιατί οι νέες φρεγάτες έχουν το διπλάσιο εκτόπισμα των LCS και διπλάσιο κόστος.
“Το πλοίο δεν είναι κατάλληλο για αντιαεροπορική άμυνα περιοχής”. Προφανώς, δεν είναι πλοίο ΑΑ. Με την ευκαιρία ούτε η Belhara είναι καθαρόαιμο πλοίο ΑΑ. Αυτό το ρόλο στο Γαλλικό Ναυτικό τον έχουν οι Horizon και οι δύο φρεγάτες FREMM Alsace και Lorraine. Πόσα πλοία ικανά για να προσφέρουν ΑΑ περιοχής έχει ανάγκη το ΠΝ και πόσα μπορεί να αποκτήσει; Οι MMCS δεν θα μπορούσαν να έχουν θέση δίπλα σε αυτά, τα δύο τρία, πλοία; Οι MMCS, χωρίς να είναι πλοία ΑΑ, φέρουν πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς SM-2, και με το κατάλληλο ραντάρ ή έκδοση πυραύλου μπορούν να εμπλέξουν πολλαπλούς στόχους ταυτόχρονα. Αλλά ακόμα και στο χειρότερο σενάριο, με υποδεέστερο ραντάρ και έκδοση πυραύλου, ένα τέτοιο πλοίο μπορεί να εμπλέξει ταυτόχρονα δύο στόχους με πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς. Αυτή τη στιγμή ολόκληρος ο Ελληνικός στόλος πόσα αεροπλάνα μπορεί να εμπλέξει ταυτόχρονα με πύραυλο αντίστοιχων δυνατοτήτων; Κανένα. Μήπως το δύο είναι απείρως μεγαλύτερο από το μηδέν;
“Οι MMCS είναι ακατάλληλες για ανθυποβρυχιακό πόλεμο γιατί δεν έχουν σόναρ γάστρας” Μήπως πάλι υπερβάλουμε και προτρέχουμε; Για αρχή, ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι στην προσφορά για την Ελλάδα δεν θα υπάρχει σόναρ γάστρας; κι αν δεν υπάρχει (το πιθανότερο), σημαίνει ότι δεν είναι αποτελεσματικό σε αποστολές ASW Ένα από τα τρία αρχικά πακέτα αποστολής που είχε η LCS από τη σχεδίαση της ήταν αυτό του ανθυποβρυχιακού πολέμου! Το USN επέλεξε να τις εξοπλίσει με δυο UAV, ένα ελικόπτερο με ποντιζόμενο σόναρ και ηχοσημαντήρες, και ένα συρόμενο σόναρ. Προφανώς έκρινε ότι είναι αρκετά. Αυτή η κλάση πλοίων δεν κατασκευάστηκε αποκλειστικά για χρήση στον Περσικό Κόλπο που το μέγιστο βάθος είναι μικρό αλλά για Littoral (παράκτια) ύδατα γενικώς.
Όλη η Μεσόγειος είναι Littoral για τους Αμερικανούς, όχι ο Σαρωνικός και ο Κορινθιακός. Και για να φτάσουν τα πλοία στη Σινική θάλασσα, που επιχειρούν εναντίων των Κινέζων, διασχίζουν, πολλές φορές ασυνόδευτα, τον Ειρηνικό. Η τεχνολογία αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς και οι τακτικές προσαρμόζονται αναλόγως. Αυτός ο συνδυασμός όπλων και αισθητήρων μπορεί να είναι ανώτερος από σόναρ γάστρας. Κάτι που υπηρέτησε με επιτυχία τη δεκαετία του ΄80 πιθανόν να μην είναι η καλύτερη επιλογή για το 2030. Μήπως αντί να βγάζουμε γρήγορα συμπεράσματα από τα πληκτρολόγια μας, να στέλναμε πρώτα μερικά μερικά στελέχη του ΠΝ στην Αμερική να τα αξιολογήσουν; Οι πιθανότητες είναι να μάθουμε εμείς από τους Αμερικανούς και όχι το αντίθετο.
«La Tribune»: Ματαιώνεται η πώληση των Belh@rra γιατί τη Γαλλία και την Ελλάδα χωρίζουν €1,1 δις!
Εντύπωση επίσης κάνει το γεγονός ότι δεν έχει γίνει καμία αναφορά στις δυνατότητες των MMCS σε αγώνα ναρκοπολέμου και εναντίων πλοίων επιφανείας, όπου είναι απλά ανώτερο. Το UAV του αναγνωρίζει και στοχοποιεί πέρα από τον ορίζοντα και το πλοίο βάλει πυραύλους NSM για την καταστροφή του στόχου, συνδυασμός που επιτυγχάνει το μέγιστο πρακτικό βεληνεκές σε σχέση με τον ανταγωνισμό.
Πολύ μελάνι έχει χυθεί και για το κόστος τους. Κυκλοφορεί η θεωρία ότι είναι πανάκριβα. Όμως από τη στιγμή που δεν υπάρχει επίσημη πρόταση είναι αδύνατον να ενστερνιστούμε κάτι τέτοιο. Αν παρουσιαστεί μια πρόταση και είναι ακριβή, τότε θα είμαστε οι πρώτοι που θα το γράψουμε, αλλά σαθρά συμπεράσματα βασιζόμενοι σε φήμες δεν θα βγάλουμε και δεν θα παρασύρουμε τους αναγνώστες μας. Η σχετική φιλολογία βασίζεται σε δημοσιεύματα σχετικά με το κόστος που χρεώθηκε η Σαουδική Αραβία.
Είναι γνωστό ότι όχι μόνο είναι χουβαρντάδες οι Εμίρηδες (αγοράζουν ανταλλακτικά για να φτιαχτούν άλλα δύο πλοία, οι δικές μας οι S πλέουν με τα περισσεύματα των ανταλλακτικών των HAE), αλλά και οι τιμές που πληρώνουν είναι τσιμπημένες. Επίσης στα πακέτα περιλαμβάνονται υποδομές και εκπαίδευση. Αν μέσα στο κόστος είναι και ναύσταθμος με πεντάστερους χώρους διαμονής, πισίνες, γήπεδα τένις κτλ (όπως συμβαίνει συχνά) και εκπαιδεύσεις στην Αμερική με κόστος 1.000 ευρώ την ημέρα το άτομο συν το κόστος διαμονής, τότε ο λογαριασμός ανεβαίνει και δεν είναι ακριβό το πλοίο.
Έχει γραφτεί επίσης ότι όλες οι πιθανές βελτιώσεις που θα ζητήσει το ΠΝ θα έχουν ως αποτέλεσμα επιπλέον κόστος, όπως στις Belhara, και καθυστερήσεις στο πρόγραμμα. Επιπλέον κόστος και καθυστερήσεις σε σχέση με τι; Το ΠΝ που είναι ο πελάτης, θα δώσει μια λίστα με προδιαγραφές, τι είναι απαραίτητα να έχει το πλοίο και τι θα ήταν καλό να έχει αλλά όχι απαραίτητο. Θα λάβει μία προσφορά που θα έχει την τιμή για τις βασικές προδιαγραφές και τα έξτρα. Από εκεί και πέρα είναι ευθύνη του κατασκευαστή να τηρήσει το χρονοδιάγραμμα, τον προϋπολογισμό και να παραδώσει το τελικό προϊόν με τις προδιαγραφές που συμφωνήθηκαν.
Αυτό που ενδιαφέρει το ΠΝ, που είναι ο πελάτης, είναι μια συμφέρουσα προσφορά. Όχι τι έχουν χρεωθεί άλλα κράτη και ούτε το πως θα το καταφέρει αυτό ο προμηθευτής. Αν θα δουλεύουν υπερωρίες, αν θα χρειαστεί μηχανήματα, και αν θα προσλάβει περισσότερο κόσμο δεν είναι πρόβλημα του ΠΝ, όπως επίσης ούτε το αν υπέρ-τιμολογήθηκαν οι Σαουδάραβες. Πρόβλημα του είναι η σύμβαση που θα περιγράφει αναλυτικά τις προδιαγραφές και τους χρόνους παράδοσης, όπως επίσης η παρακολούθηση της και η ενεργοποίησης ποινών και ρητρών σε περίπτωση που ο προμηθευτής δεν μπορεί να ανταποκριθεί στη συμφωνία.
Αν αφήσουμε το κόστος έξω από την εξίσωση, ας υποθέσουμε ότι το αφεντικό τρελάθηκε ή ότι εμφανίστηκε ο Αβέρωφ της εποχής, τότε θα ήταν άχρηστα ή θα τα αρπάζαμε και με τα δύο χέρια; Μάλλον το δεύτερο. Συνεπώς, ακόμα και στη βασική έκδοση τους δεν είναι άχρηστα, αλλά υπάρχει μια ανησυχία για την σχέση κόστους απόδοσης, οπότε επανερχόμαστε στην αρχική θέση ότι χωρίς συγκεκριμένη πρόταση, είναι αδύνατον να γίνει σοβαρή εκτίμηση.
Έκτακτος Προϋπολογισμός για το ΠΝ τώρα, αλλιώς θα μείνουμε με S “μέχρι να σβήσει ο ήλιος”
Ένας άλλος παράγοντας πέρα από το κόστος απόκτησης είναι το κόστος χρήσης. Κανονικά θα πρέπει να μας ενδιαφέρει όχι πόσο κάνει το κάθε πλοίο για να αποκτηθεί, αλλά πόσο θα κοστίσει συνολικά με τη συντήρηση, τα όπλα του, τα καύσιμα, τη μισθοδοσία κτλ ανά έτος. Δυστυχώς τέτοιες πληροφορίες είναι ακόμα πιο σπάνιες.
Όπως επίσης και η χρηματοδότηση του. Έστω ότι υπάρχει ενδιαφέρον για την αγορά δύο αυτοκινήτων που και τα δύο καλύπτουν τις ανάγκες μας. Το ένα κοστίζει 20.000 ευρώ και το άλλο 25.000. Η απλοϊκή απάντηση είναι η αγορά του φθηνότερου. Αν όμως μας ζητάνε 10.000 προκαταβολή και 10.000 με την παράδοση, ενώ τα διαθέσιμα είναι 5.000, αυτόματα η φθηνή λύση γίνεται απαγορευτικά ακριβή. Αν αντίθετα για το αυτοκίνητο των 25.000 ζητήσουν 1.000 ευρώ προκαταβολή και δόσεις σε βάθος δεκαετίας, τότε η ακριβή επιλογή γίνεται προσιτή και μονόδρομος. Ο ακριβής υπολογισμός του κόστους του χρήματος σε βάθος χρόνου, ώστε να γίνουν συγκρίσεις μεταξύ διαφόρων χρηματοδοτικών επιλογών είναι μια σχετικά απλή διαδικασία.
Η εξασφάλιση μακροχρόνιας χρηματοδότησης με καλούς όρους είναι το δύσκολο μέρος. Φυσικά αν το πορτοφόλι είναι γεμάτο, όλες οι πόρτες είναι ανοιχτές, όλες οι ιδιορρυθμίες αποδεκτές και με έκπτωση… Συνεπώς γνωρίζοντας απλά και μόνο την τιμή αγοράς του πλοίου, γνωρίζουμε λιγότερες από τις μισές πληροφορίες που είναι απαραίτητες για να βγάλουμε κάποια ασφαλή συμπεράσματα. Στην περίπτωση μας, ακόμα και αυτό είναι άγνωστο!
Πέρα από αυτά τα τεχνικά θέματα, μπήκανε στη μέση και τα πολιτικά. Ο υφέρπων αντι-αμερικανισμός έκανε αμέσως την παρουσία του, και ενισχύθηκε από αυτούς που δεν ενδιαφέρονται για το ΠΝ και δήλωσαν ότι θα το ρισκάρουμε με την Τουρκία. Μην κοροϊδευόμαστε μεταξύ μας, ο συλλογισμός είναι εμφανής, “πάλι ήρθαν οι κακοί αμερικάνοι, να μας πουλήσουν σαπάκια για μεταξωτές κορδέλες, να μας χαλάσουν τη συμμαχία με τους Γάλλους και να μην αγοράσουμε τους Scalp” (που ήδη έχουμε και θα μπορούσαμε να αγοράσουμε για τα υποβρύχια μας, λες και θα παρεξηγηθούν οι πύραυλοι κρούζ αν εκτοξευθούν από τέσσερα/πέντε υποβρύχια και όχι από δύο φρεγάτες). Ταυτόχρονα γίνεται και καταγγελία προς το “διεφθαρμένο” πολιτικό σύστημα, το ξεπουλημένο στους Αμερικανούς (λες και να είναι ξεπουλημένο στους Γάλλους θα ήταν καλό!). Αν αυτό σε βάθος χρόνου κάνει κακό τόσο στο ΠΝ όσο και στην κοινωνία, μάλλον είναι αδιάφορο.
Για το αν ισχύει η παρέμβαση των ΗΠΑ, ο καθένας μπορεί να σχηματίσει την άποψη του. Η Lockheed είναι ο μεγαλύτερος κατασκευαστής όπλων και η συνεργασία ΗΠΑ και Ελλάδος στο ΠΝ είναι πολύ παλιά. Εντύπωση θα έπρεπε να μας κάνει η απουσία τους τόσα χρόνια. Ίσως γιατί πρώτη φορά έχουν ένα πλοίο μικρό και οικονομικά προσιτό. Θα μπορούσαν οι ΗΠΑ να κάνουν είσοδο στο ΠΝ ώστε να πετάξουν έξω κάθε πιθανό ανταγωνιστή; Φυσικά. Ας κάνουμε μια υπόθεση, ένα ναυπηγικό πρόγραμμα για 6 MMCS και ταυτόχρονη αναβάθμιση των τεσσάρων ΜΕΚΟ με κοινά συστήματα. Οι πιθανότητες να κοστίσει κάτι τέτοιο πάνω από 6 δις είναι ελάχιστες.
Πηγές αναφέρουν κόστος για τέσσερις φρεγάτες κοντά στα 2 με 3 δις, ενώ στην ΠΤΗΣΗ ξέρουμε για 4 δις με πλήρες πακέτο οπλισμού, και πολυετή FOS (με στήριξη από το USN), καθώς και “δωρεάν” εκσυγχρονισμό των ΜΕΚΟ200ΗΝ. Αλλά ας χρησιμοποιήσουμε το χειρότερο σενάριο των 6 δις, που φυσικά δεν έχουμε να πληρώσουμε. Με μία καλή χρηματοδότηση για τα επόμενα χρόνια όμως; Αν αναλάβουμε τον ρόλο τοποτηρητή των ΗΠΑ; Μόνο για το 2019 οι ΗΠΑ έδωσαν κοντά 4 δις αμυντική βοήθεια στο Ισραήλ. Θα δυσκολεύονταν πολύ να προσφέρουν την βοήθεια ενός έτους του Ισραήλ, στην Ελλάδα για βάθος δεκαετίας; Τα εναπομείναντα 2 δις είναι λιγότερα από το κόστος των δυο Belhara και σε αυτή την περίπτωση το ΠΝ αποκτά 10 σύγχρονες φρεγάτες…
Μία θεωρητική παραχώρηση δύο Arleigh Burke, με την προϋπόθεση το ένα να είναι μονίμως σε άσκηση του ΝΑΤΟ ή να συνοδεύει κάποιο αεροπλανοφόρο στη Μεσόγειο κλείνει και το θέμα αεράμυνας περιοχής και οι ΗΠΑ δεν χάνουν, γιατί πάλι τα πλοία θα βρίσκονται υπό δικό τους έλεγχο αλλά με ελληνικά πληρώματα. Συνεπώς αν οι ΗΠΑ το αποφάσιζαν, τότε δεν θα υπήρχαν πολλά περιθώρια ελιγμών για τη Γαλλία.
Από τα παραπάνω είναι εμφανές ότι οποιαδήποτε συμπέρασμα, σχετικά με την αξία και την καταλληλότητα των MMCS, αυτή τη στιγμή, είναι πρόωρο και αυθαίρετο. Αν όμως ήταν να αποφασίσουμε, ο χαρακτηρισμός “ακατάλληλο” δεν θα ήταν η πρώτη μας επιλογή. Είναι ένα πλοίο που ακόμα και στην έκδοση της Σαουδικής Αραβίας θα μπορούσε να βρει κάποιο ρόλο. Ιδανικά να συμπληρώνει τις Belhara, που αν κλείσουν οι συνομιλίες θα παραδοθούν συντομότερα. Μην ξεχνάμε ότι η ιστορία με τα MMCS είναι νέα και θα χρειαστεί πολύ χρόνος μέχρι να ξεκινήσει πρόγραμμα, αν ξεκινήσει.
Ίσως με τα ίδια χρήματα κάποιο άλλο πλοίο να ταίριαζε καλύτερα, κάτι που όμως είναι αδύνατο να εκτιμηθεί τώρα. Ίσως η χρηματοδότηση για τις ΜΜCS να βγάζει από μόνη της άλλα πλοία εκτός ανταγωνισμού. Αυτά όμως είναι όλα υποθέσεις. Από το να επενδύουμε τον χρόνο μας κάνοντας τέτοιες ασκήσεις που είναι ευθύνη του ΠΝ, και είναι αδύνατο να βγάλουν αξιόπιστα συμπεράσματα, μήπως θα είχε νόημα να επενδύσουμε και λίγο χρόνο για θέματα που είναι ευθύνη των πολιτών; Να αναρωτηθούμε και να ρωτήσουμε τον βουλευτή της περιφέρειας μας ή τον δημοσιογράφο στον οποίο στέλνουμε μηνύματα για τα αναδρομικά, τις συντάξεις και τα επιδόματα, και για άλλου είδους θέματα; Όπως το γιατί από τη στιγμή που το ΠΝ χρειάζεται στο άμεσο μέλλον έξι-εφτά μεγάλα πλοία δεν κάνουν παρέλαση όλα τα μεγάλα ναυπηγεία έξω από την πόρτα του;
Υπάρχουν μήπως πολλές χώρες στον κόσμο με τέτοιες ανάγκες; Γιατί πρέπει να μπει στη μέση κάποια διακρατική συμφωνία; ειδικά από τη στιγμή που αναφερόμαστε σε ευρωπαϊκά ναυπηγεία; Μήπως νομίζουν ότι είμαστε αναξιόπιστοι; σε τι; στις πληρωμές ή μήπως αλλάζουμε τις προδιαγραφές και τις προτεραιότητες κάθε μήνα; Γιατί οι προηγούμενες ναυπηγήσεις ήταν προβληματικές; μάθαμε κάτι ή θα κάνουμε τα ίδια λάθη; Γιατί σε μία χώρα με μεγάλο στόλο, ακτοπλοΐα και υπερπόντια ναυτιλία τα ναυπηγεία είχαν φτάσει στο αμήν από την εποχή που ο Σημίτης ήταν υπουργός και τίποτα δεν έχει βελτιωθεί; Φταίνε οι ξένοι; μήπως φταίμε εμείς που θέλουμε να φτιάξουμε ομελέτα χωρίς να σπάσουμε αυγά; Ίσως τελικά η συζήτηση για τις MMCS να είναι πιο εύπεπτη…
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το άρθρο έχει γραφτεί σαν μια απάντηση σε διάφορα σχόλια που έχουν κάνει οι αναγνώστες μας. Στόχος μας είναι ο δημιουργικός διάλογος, κι αυτό μας ενδιαφέρει να κάνουμε
[…] Διαβάστε τη συνέχεια στο navaldefence.gr […]
Δεν καταλάβατε γιατί φωνάζουν όλοι… ο κύριος παράγοντας είναι το κόστος…
Όταν για 4 MMSC με την υπάρχουσα διαμόρφωση το κόστος είναι 4 δις καταλαβαίνουμε ότι με τις προσθήκες θα φτάσουμε το κόστος των Bel…
Άρα σε παρόμοια κόστη οι περισσότεροι προτιμάμε Sea Fire + 32 aster30, χάλυβα, κορυφαία σόναρ, stealth, πιο αξιόπιστες μηχανές κα
παρά αλουμίνιο, waterjets, 16 κελιά με μικρή πιθανότητα αποδέσμευσης των κατώτερων sm2 και κατασκευή στην ελλάδα (που υποστηρίζετε φανατικά) που θα καταλήξουμε να παραλαμβάνουμε 1 πλοίο ανα 5 χρόνια…
Τέλος η πολιτική των ΗΠΑ προς την ελλάδα είναι άκρως προκλητική με αμφισβητούμενα νερά, συνδιαχείρηση κα παρόλο που κανουμε τις πάπιες…
Τέλος το ότι συνεχίζετε να αναφέρετε ακόμα τα ΑΒ καταντάει αστείο…
Μετά την συνομιλία του Πομπέο με τον Μενέντεζ στο κονγκρέσο για τις κυρώσεις θα έπρεπε να το έχετε πάρει απόφαση….
Όσο πιθανο είναι να έρθουν τα ΑΒ άλλο τοσο είναι να μας παραχωρήσουν οι γάλλοι τα Horizon αν πάρουμε bel…. άρα σε κάθε αναφορά για ΑΒ παρακαλώ να λέτε και για τα Horizon
αν γνωρίζετε το κόστος και την χρηματοδότηση, θα σας παρακαλούσα να το μοιραστείτε μαζί μας…
Αρχικά άρχισα να βαριέμαι με τα ίδια και τα ίδια να επαναλαμβάνονται στο άρθρο, γενικά το 1/3 του άρθρου είναι επανάληψη.
Αμέσως μετά το άρθρο με είναι εντυπωσιακό! Δεν κατάλαβα ποτέ έφτασα στο τέλος, μπραβο!
Αλλη μια επιστροφη επιτελους στα αρθρα καλης γραφης, που βαζουν τα πραγματα στη θεση τους με γραφη επιπεδου ομως.
Ο λογος που δεν κανουν ουρες οι προτασεις εξω απο την πορτα του ΠΝ δοθηκε πολυ απλα απο το προηγουμενο αρθρο για τα καταδρομικα. Τα ναυπηγεια ειναι εταιριες που χρειαζονται να πληρωθουν.
Ιδανικά θα ήθελα να δω ένα ΠΝ στα τέλη της δεκαετίας του 2030 να έχει έναν στολο 6 MMCS, 4 FREMM και 2 Saar72/Θεμιστοκλής με απόσυρση της ναυτογερουσιας..
Ονειρα θερινής νυκτός.. Καλό μήνα!
Σαν γενικο συμπερασμα η ιδεα οι mmsc να ειναι τα μουλαρια του στολου και οι μπελ σε ρολο μπαρμπαγιωργη Αβερωφ ειναι σωστη, με μονη προυποθεση η τιμη τους με οσα θελει το ναυτικο να φορανε να ειναι το δυνατον χαμηλοτερη των γαλλικων και φυσικα χτισιμο σε ελληνικο ναυπηγειο σωστη επισης η αποψη να επαναληφθει η αγορα του αιωνα απο δυο πηγες για ευνοητους λογους, ας ειμαστε προσγειωμενοι ομως ολα αυτα προυποθετουν χρηματοδοτικο εργαλειο σε βαθος πανω της 10ετιας, σε αναμονη λοιπον για σεπτεβριο με γαλλους και μετα με την προταση της λοκχιντ., ο θεος της ελλαδας να βοηθησει.
Συγχαρητήρια για το άρθρο σας. Βαζεται πολλά πράγματα στη θέση τους ,γιατί γράφονται σημεία και τέρατα.
Δυστυχώς έχουμε χάσει πολύτιμο χρόνο.οι Τούρκοι έχουν ξεκινήσει ένα φιλόδοξο ναυπηγικο προγραμμα που δίνει ήδη καρπους(ada, I,…),πιστεύω ότι στην παρούσα φάση πρέπει να προκηρυχθεί διεθνής διαγωνισμός για 4 φ/Γ αεραμυνας περιοχής. Ας αφήσουμε μια φορα να λειτουργήσει ο ανταγωνισμός. Επειδή όπως έχω δηλώσει είμαι φανατικός του σχεδίου ΑΛΣ,πρέπει να συμμετέχει και αυτό.μονο που ο διαγωνισμός αυτός πρέπει να δώσει καρπός το πολύ σε 6με9μηνες και να λυθεί ανάμεσα το θέμα των ναυπηγείων Σκαραμαγκά.
Επανέρχομαι μετά το αρχικό μου σχόλιο στο FB για το άρθρο αυτό.
Η αρχική σκέψη για την σχεδίαση/κατασκευή αυτού του τύπου πλοίων (LCS και κατόπιν MMCS) επικεντρώθηκε στην αντιμετωπιση, κυρίως εγγύς απειλών όπως τα ταχύπλοα των Ιρανών, η αντιπειρατεια (στενά Σιγκαπούρης), Υεμένη κλπ.
Σε αυτά τα πλοία προστέθηκαν και άλλες δυνατότητες όπως το VDS.
Οι δοκιμές κατέληξαν σε συμπεράσματα τέτοια που ουσιαστικά οι πωλήσεις κόλλησαν εκτός από μια πιο “πολεμική” διαμόρφωση όπως αυτή της Σ. Αραβίας.
Πάμε στα μειονεκτήματα.
Γνωρίζετε υπό ποιες συνθήκες γίνεται παρέαση/ανάκτηση του VDS ?
Έχετε υπόψιν σας ότι υπάρχει περιορισμός στην κατάσταση θάλασσας ώστε οι επιχειρήσεις του τύπου αυτού να θεωρούνται επιτυχείς ?
Μία λέξη: υδροπροωθητηρες !!!! Τί έχετε να πείτε ?
Αντίμετρα τορπιλλων ?
Ηλεκτρονικά αντίμετρα ??
Σαφώς επιδέχεται βελτιώσεων το σχέδιο αλλά με τί κόστος ?
Αυτά τα παρά πολύ λίγα αλλά βασικά.
Πάμε τωρα στα ναυπηγεία μας.
Η κατάσταση ήταν τραγική από το μακρυνό 1980 και όχι τα τελευταία 20 χρόνια.
Οι γνωστοί ινστρουκτορες έπεισαν την εργατιά ότι για να έχουν αυξήσεις θα πρέπει αφού ανεβαίνει το πλοίο για επισκευές στην δεξαμενή και το λύσουν, ευθύς αμέσως να ξεκινούν απεργία ! Τόσο απλά !!
Προσωπική μαρτυρία από το 1987 αποτελεί το γεγονός ότι εργάτης ανέβαινε στο πλοίο μου με το σταυρόλεξο στην κωλοτσεπη, ανέβαινε στην σκαλωσιά και κοιμόταν !!! Ενώ μόλις ξυπνούσε έλυνε σταυρόλεξο.
Πάει και αυτό.
Οι οικονομικές απολαβές της Ελλάδας σε σχέση με το Ισραήλ, δεν έχουν καμμία σχέση προφανώς.
Κάνετε εκτενή αναφορά στο τί θα μπορούσαν να φέρουν τα πλοία αυτά σε συνδυασμό με κάτι άλλο. Νομίζω δεν είναι δοκιμή η επιχειρηματολογία σας επ’αυτου.
Η LM ήταν απούσα τα τελευταία 30-40 χρόνια από τις παραγγελίες πλοίων του ΠΝ το οποίο στράφηκε στην Ευρωπαϊκή ναυπηγική βιομηχανία γιατί απλά οι Αμερικανοί ήταν απασχολημένοι με δικές τους κατασκευές.
Εξαιρείται η πρόσκαιρη πρόσκτηση από το ΠΝ των C.F. Adams και Κnox (από Αμερική).
Εν κατακλείδι, μια σοβαρή εταιρεία προσφέρει και ο αγοράζων αποφασίζει.
Θεωρώ υπερβολικά τα επιχειρήματα σας χωρίς αυτό να σημαίνει ότι, προσωπικά, απαξιώνω μια τέτοια ενδεχόμενη, επιλογή.
Θα πρέπει να είναι απολύτως κατάλληλη για το ΠΝ και όχι βάση της Σαουδαραβικης επιλογής η οποία στο κάτω κάτω νομίζω ότι έχει την μεγαλύτερη πολυτυπια όπλων παγκοσμίως !
Πρεπει να σοβαρευτουμε ως χωρα και ως κοινωνια. Χρειαζομαστε ΑΜΕΣΩΣ αυξηση της Ελληνικης αποτροπης, και αυτο μπορει να γινει μονο με την αυξηση των διαθεσιμοτητων των μαχητικων αλλα και ολων των υπολοιπων μεσων. Ειναι αναγκαιο να αποκτηθουν αμεσα 200 βληματα Scalp, ακομη και απο τα Γαλλικα αποθεματα εαν ειναι δυνατον, ωστε να εχουμε τα μεσα για να πληξουμε την Τουρκια. Πρεπει να αποκτηθουν βληματα αερος-εδαφους των 200+ χιλιομετρων, αλλα και βληματα κατα πλοιων Harpoon και NSM για τα F-16.
Σχετικα με τις φρεγατες, πιστευω πως για να γινει ανανεωση του Π.Ν. θα πρεπει να κανουμε μια συζητηση με την Βρετανικη εταιρια Babcock που εχει αγορασει το σχεδιο των Iver Huitfeldt, και το εχει αναβαθμισει συμφωνα με τα ΝΑΤΟικα προτυπα,ως Arrowhead 140 και κερδισε τον διαγωνισμο για τις 5 νεες φρεγατες Type-31 του Βρετανικου ναυτικου.
Προκειται για φρεγατα πολλαπλων ρολων σχεδον 6000 τονων, που μπορει να διαμορφωθει για διαφορες αποστολες, π.χ. ΑντιΑεροπορικη αμυνα, γενικη χρηση, ανθυποβρυχιακος πολεμος κτλ. Μπορει να φερει πυροβολο των 127 χιλιοστων, εχει ρανταρ AESA τυπου NS110 η NS200, ενω σε ρολο ΑντιΑεροπορικου πολεμου θα μπορει να φερε ρανταρ APAR Block2 και SMART-L, και μπορει να μεταφερει 32 ESSM, 24 SM-2, μπορει να εχει 2 CIWS (RAM, Phallanx, Millenium) και βληματα κατα πλοιων Exocet η NSM. Και ολα αυτα με κοστος 300-400 εκατομμυρια το πολυ. Μπορει να κατασκευαστει στα Ελληνικα ναυπηγεια σε τμηματα ωστε να δουλεψουν ολα τα ναυπηγεια, και να μην υπαρχει κινδυνος για καθυστερησεις.
Μια απλή ερώτηση, αφού οι MMCS είναι τόσο καλές, η Lockheed Martin είναι ‘κολοσσός’ και αμερικάνικη εταιρία γιατί τον διαγωνισμό για της Αμερικάνικες φρεγάτες τις κέρδισε η Ιταλική Fincantieri ?
https://www.ptisidiastima.com/italiki-tha-einai-i-epomeni-fregata-ffgx-tou-amerikanikou-naytikou/
οι νέες φρεγάτες έχουν το διπλάσιο εκτόπισμα από τις LCS και το USN στην προκήρυξη απαιτούσε φρεγάτες που υπηρετούν ήδη, για αυτό αποκλείστηκαν και οι Βρετανοί. Το σχέδιο της Lockheed σε αυτό το εκτόπισμα ήταν μακέτα και συνεπώς εκτός βασικών προδιαγραφών…
Αλλο ενα πολυ ωραίο άρθρο απο τον
Κο Μαρδυρη……σχετικά με τις ιδιαιτερότητες του Αιγαίου στον ανθυποβρυχιακο αγώνα υπαρχει ενα πολυ ενδιαφέρον άρθρο που δημοσιεύθηκε πριν λίγα χρονια…..
http://e-amyna.com/ανθυποβρυχιακές-επιχειρήσεις-στο-αι/#disqus_thread
Σήμερα αρχίζει η έκθεση στην Κίνα 2020 Industry Expo.
In addition to the main venue, we sincerely have six branch venues waiting for you:
https://expo.made-in-china.com/venue/Industry-Expo?utm_source=micedm&utm_medium=webpower&utm_campaign=FExnOMmUTQHf&utm_content=inmEKoSXaJwa__WaGQMitbYsyr
Η συγκυρια ειναι ευνοικη για ψησιμο στους αραβες να μας δωσουν 2 δις€ ατοκο δανειο και χτυπαμε μπελαρες αμεσα τι θα πει παραδοτεες το 25 οι τουρκοι δεν αλλαζουν πολιτικη και νοοτροπια αρπαχτικου.
Καλό μεσημέρι. Τονίζω ότι ΔΕΝ είμαι γνώστης τεχνολογιών πολεμικού ναυτικού. Είμαι μηχανικός-τεχνικός σύμβουλος στο εξωτερικό, αρκετά έμπειρος, νομίζω, από συμβάσεις, προδιαγραφές, παρακολούθηση αυτών και πάνω απ’ όλα αποδοχής κατόπιν δοκιμών. Θα θέσω κάποια θέματα, εύχομαι κάποιος από το ΠΝ να ακούει και να μου απαντήσει…αρμοδίως.
Δεύτερον: Νομίζω ότι το θέμα με τις Μπελαρά είναι ότι, εφόσον εξοπλιστούν με τα απαραίτητα στραγητικά όπλα καθώς και με αυξημένες ικανότητες Α/Υ, Α/Α θα δρουν ως ναυαρχίδες (η καθεμία με το δικό της στολίσκο…με 1 ΜΕΚΟ να βγαίνει μπροστά!), τα νέα Αβέρωφ…ως ενδιάμεσες νησίδες που καλύπτουν το τόξο (εάν όντως μας ενδιαφέρει αυτό και δεν αφήσουμε Μεγίστη-Κύπρο απροστάτευτες στις ορέξεις των Τούρκων). Βάζοντας και μόνο ακτίνες στο χάρτη, δύο φτάνουν οριακά, μάλλον πρέπει να πάμε για 4 όμως…όπως το καταλαβαίνω δουλειά τους δεν είναι να πάνε αυτές να βυθίζουν τις τούρκικες μαούνες, αλλά να προστατεύουν τους στολίσκους που θα έρθουν σε κοντινότερη απόσταση με αυτές για να βάλουν εναντίον τους. Και φυσικα φέρουν τα στατηγικά όπλα για να κάνου ευρύτερη ζημιά (όχι για τα αντίπαλα πλοία μόνο).
Κατανοώ επίσης (σαν παιδί της ΠΑ) ότι το Α/Α ζήτημα πρέπει να συνδεθεί με την εναέρια υποστήριξη-προστασία. Ενεργητικά δηλαδή. Ας έχουμε για την επόμενη εικοσαετία 180 Vipers-αναβαθμισμένα Μ2Κ με ραντάρ στη Ζήρο που να επικοινωνεί με τις ναυαρχίδες και αντιαεροπορική ομπρέλα στο πέρασμα από Αιγαίο προς ΝΑ Μεσόγειο και νομίζω αυτό είναι η καλυτερη Α/Α από κάθε φρεγάτα με προστασία περιοχής.
Επίσης ενώ το κόστος των 2 είναι πανύψηλο λόγω R&D, εκπαίδευσης, υποστήριξης και δοκιμών,στις επόμενες 2 αυτά λογικά θα έχουν σε μεγαλο βαθμό αποσβεστεί, ποσώς δε αν κατασκευαστούν σε ελληνικά ναυπηγεία.
Άρα η κουβέντα για την όποια φρεγάτα μάλλον ξεκινάει και καταλήγει στο τι δόγμα και σκοπο θα εξυπηρετεί. Εφόσον οι εναλλακτικές δε φέρουν στρατηγικά όπλα και μέγιστες δυνατές ακτίνες δράσης και επιτήρησης, η κουβέντα μάλλον τελειώνει εκεί.
Η μπελαρά φέρει τεράστιο ΡΙΣΚΟ (όπως και τα 214) διότι υπάρχει μόνο στα χαρτιά. Αλλά….και το Αβέρωφ το πήραμε από ναυπηγικό πρόγραμμα…που αυτά τα ρίσκα ξινά βγήκαν στους πωλητές…και στις 214 το διαχειριστήκαμε και το πληρώσαμε, αλλά αυτή τη στιγμή και για κάνα 2 χρόνια είναι το τακτικό μας πλεονέκτημα…Έτσι τα βλέπω, οχι σα γνώστης της ναυτικής τέχνης, αλλά όπως είπα σα μηχανικός που δουλεύει αυτά τα ζητήματα (σε άλλους τομείς) στο εξωτερικό ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ.
Νομίζω, λοιπόν, ότι εφόσον το ρίσκο αυτό το διαχειριστούμε σωστά (ρήτρες, εγγυήσεις, προγράμματα, πληρωμές έναντι οροσήμων και όχι μπροστάτζες, διαρκής παρακολούθηση από εμάς, συμμετοχή στις δοκιμές κλπ) ΠΡΕΠΕΙ να το πάρουμε, διότι θα μας δώσει για κάποιο χρόνο το συγκριτικό πλεονέκτημα που χρειαζόμαστε όπως κι για τα 2 προαναφερθέντα επιτυχημένα πρότζεκτ του ΠΝ.
Τρίτον: Για να παίξω κι εγώ τον ξερόλα, ας πω με κοινή λογική πως βλέπω το στόλο, ΑΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΩ ΚΑΛΑ το νέο δόγμα:
Τέταρτον: Πρέπει και οι αδερφοί Κύπριοι ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ να εξοπλιστούν για να είναι το τόξο εφαρμόσιμο. Άρα πρέπει να βάλουν μία πτέρυγα με 40+ Viper-Μ2Κ-Raphale ή ότι γουστάρουν (που επικοινωνεί και είναι συμβατό με τα δικά μας), παρέα με καμπόσες συστοιχίες PATRIOT και ένα ικανό στολίσκο. Θα τους εκπαιδεύσουμε εμείς φυσικά…Όλα αυτά με ορίζοντα το 2030.