Από το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων, μέχρι το 1866, υπήρχαν περίπου 37 ανεξάρτητα γερμανόφωνα κράτη, που συγκροτούσαν τη Γερμανική Συνομοσπονδία. Εκείνη την εποχή εμφανίστηκαν δύο κύριες τάσεις, η Μεγάλη Γερμανική Λύση που ήταν υπέρ της ένωσης όλων των γερμανόφωνων κρατών και εκφραζόταν από την Αυστριακή αυτοκρατορία, και η Μικρή Γερμανική Λύση, που εκφραζόταν από το βασίλειο της Πρωσίας, που προέκρινε την ένωση μόνο των βορείων κρατών, και εξαιρούσε την Αυστρία.
Και τα δύο αυτά κινήματα τροφοδότησαν το γερμανικό εθνικισμό και τη θέληση για δημιουργία έθνους κράτους στα πρότυπα της Ελλάδας, της Σερβίας και της ιταλικής ενοποίησης από τον οίκο της Σαβοΐας. Μοιραία η Αυστρία και η Πρωσία βρέθηκαν σε τροχιά σύγκρουσης και το 1866 ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα σε αυτές και τους συμμάχους τους. Η Ιταλία που είχε βλέψεις στην Αυστροκρατούμενη Βενετία, είχε συμμαχήσει με την Πρωσία και μπήκε στον πόλεμο έτοιμη να αρπάξει την ευκαιρία.
Στην Αδριατική θάλασσα ο Ιταλικός στόλος είχε την υπεροπλία. Οι στόλοι αποτελούνταν από ιστιοφόρα, ιστιοφόρα με ατμομηχανές και Ironclads (θωρακοβάρις) που ήταν ατμοκίνητες κανονιοφόροι με θωράκιση στα πυροβολεία και τη γέφυρα, όντας εξέλιξη των πλοίων της γραμμής, τα οποία δεν είχαν θωράκιση. Ο Ιταλικός στόλος παρέτασσε 12 θωρακισμένα και 17 μη θωρακισμένα πλοία, και ο Αυστριακός 7 και 11 αντίστοιχα. Οι Ιταλοί επίσης είχαν στη διάθεση τους το Affondatore που ήταν το μοναδικό πλοίο στη σύγκρουση με κινούμενο πύργο.
Επικεφαλής των Ιταλών ήταν ο κόμης Carlo di Persano και των Αυστριακών ο Konteradmiral Wilhelm von Tegetthoff.
Ο Persano είχε ήδη δεχθεί την διαταγή να «σαρώσει τις εχθρικές ναυτικές δυνάμεις από την Αδριατική, να τους επιτίθεται, και να τις μπλοκάρει όπου τις βρίσκει». Παρ’ όλα αυτά καθυστερούσε μένοντας στο λιμάνι της Ανκώνας, προβάλλοντας τη μία δικαιολογία μετά την άλλη.
Δεδομένου ότι ο Αυστριακός Στόλος ήταν κατώτερος από τον Ιταλικό, οι εντολές του Tegetthoff ήταν λιγότερο επιθετικές. Η αυστριακή κυβέρνηση, μάλιστα τον διέταξε να μην επεκτείνει τις επιχειρήσεις του στην Αδριατική πέρα από τη νήσο Λίσσα (Vis), 165 μίλια νοτιοανατολικά της Pola, και να διατηρήσει καλά καλυμμένη την εκβολή του ποταμού ΠΟ και τον κόλπο της Βενετίας.
Κατά τον πρώτο μήνα του πολέμου, ο Persano αντί να εκτελέσει επιθετικές επιχειρήσεις σύμφωνα με τις εντολές, απέφυγε κάθε ευκαιρία για δράση. Ούτε καν έφυγε από την Ανκώνα στις 27 Ιουνίου, όταν ο Tegetthoff παρουσιάστηκε μπροστά από αυτό το λιμάνι.
Ως συνέπεια της πρωσικής νίκης στη Sadowa κατά του Αυστριακού Στρατού, ο Persano, δέχθηκε ισχυρή πίεση από την ιταλική κυβέρνηση να υιοθετήσει μια πιο επιθετική συμπεριφορά. Αλλά το μόνο που έκανε ήταν διάφοροι άχρηστοι ελιγμοί στην κεντρική Αδριατική από τις 8 μέχρι της 13 Ιουλίου, κατά τους οποίους ούτε καν γύμνασε τα ανεκπαίδευτα πληρώματα του.
Ο Υπουργός του Πολεμικού Ναυτικού, ο ίδιος ο Depretis, έσπευσε στην Ανκώνα στις 15 Ιουλίου προκειμένου να πιέσει τον Persano να αφήσει κατά μέρος την περίσκεψή του. Αυτό ήταν συνέπεια του ότι ο Ναπολέων Γ’ , ως μεσολαβητής, είχε ζητήσει ανακωχή και συνθήκη ειρήνης.
O Persano έτσι ανέλαβε να καταλάβει το μικρό αυστριακό νησί της Λίσσας, 130 μίλια ανατολικά από την Ανκώνα και στις 17 Ιουλίου ο Στόλος του βρισκόταν ανοιχτά από αυτό το νησί.
Επί 2 μέρες τα 500 κανόνια των πλοίων του Persano βομβάρδιζαν τα οχυρά της Λίσσας, χωρίς να κατορθώσουν να κατασιγάσουν τα 84 μικρότερα κανόνια τους. Η επιχείρηση απόβασης του Αντιναυάρχου Albini, ύστερα από διαταγή του Persano, να φέρει σε πέρας στις 19 Ιουλίου κατέληξε σε αποτυχία, λόγω της πρόωρης οπισθοχώρησης του. Σε αυτές τις επιχειρήσεις ο Ιταλικός Στόλος υπέστη μικρές απώλειες (16 νεκρούς και 114 τραυματίες), και το θωρηκτό του Formidabille ετέθη εκτός μάχης, ξόδεψε ένα μεγάλο μέρος των πυρομαχικών του και κατανάλωσε πολλά καύσιμα.
Παρ΄όλα αυτά το πρωί της 20ης Ιουλίου ο Persano ξανάρχισε την αμφίβια επίθεσή του. Τα ξύλινα πλοία του, υπό τη διοίκηση του Αντιναυάρχου Albini, ήταν έτοιμα να αποβιβάσουν στρατεύματα βόρεια της Λίσσας, ενώ τα θωρηκτά του ήταν έτοιμα να ξαναρχίσουν τον βομβαρδισμό των οχυρών, όταν ο Αυστριακός Στόλος εθεάθη να καταπλέει από τα βορειοδυτικά.
Τέσσερα χρόνια μετά τη ναυμαχία του Hampton Roads, που είχε γίνει κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, μια πλήρης σε έκταση ναυμαχία επρόκειτο να διεξαχθεί μεταξύ θωρηκτών.
Ο Ιταλικός στόλος ήταν χωρισμένος σε τρεις μοίρες: ο Persano με την κύρια δύναμη επικεφαλής 9 θωρηκτών, ο Albini, επικεφαλής της υποστήριξης και ο Vacca με τις εφεδρείες που ήταν διάφορα μικρά ξύλινα σκάφη.
Ο Αυστριακός στόλος είχε χωριστεί επίσης σε τρεις μοίρες. Η πρώτη αποτελούνταν από τα θωρηκτά πλοία, η δεύτερη από το ισχυρό αλλά πλέον ξεπερασμένα ξύλινο πλοίο γραμμής Kaiser και 5 φρεγάτες, και η τρίτη από μικρότερες κανονιοφόρους και εξοπλισμένα εμπορικά πλοία. Ένα εξοπλισμένο εμπορικό προπορευόταν εκτελώντας χρέη ανιχνευτή.
Η κάθε Αυστριακή μοίρα είχε σχηματισμό V, ακολουθώντας η μία την άλλη, με τα θωρακισμένα υπό τον Tegetthoff μπροστά και τα μικρά πλοία στο τέλος. Οι Αυστριακοί γνωρίζοντας την εχθρική υπεροπλία επέλεξαν να επιτεθούν με ταχύτητα και να εμβολίσουν εχθρικά πλοία, βυθίζοντας τα γρήγορα, σπάζοντας τη γραμμή τους και το ηθικό τους, ώστε να εγκαταλείψουν τη μάχη.
Ο Tegetthoff έδωσε στους κυβερνήτες του τις ακόλουθες δύο περίφημες διαταγές: «Τα θωρηκτά θα χυμήξουν στον εχθρό και θα τον βυθίσουν» και «Αυτή πρέπει να είναι η νίκη της Λίσσας».
Οι Ιταλοί, ακριβώς λόγο της αριθμητικής υπεροχής τους, δεν περίμεναν εχθρική επίθεση, αλλά αντίθετα προετοιμάζονταν για απόβαση. Όταν ενημερώθηκαν για τις Αυστριακές κινήσεις ο Persano ακύρωσε τις αποβάσεις για να διατάξει σχηματισμό γραμμής μετώπου, με τα πλοία δίπλα το ένα στο άλλο, και κατόπιν σε γραμμή παραγωγής, το ένα πίσω από το άλλο. Κάτι που δημιούργησε σύγχυση στους διοικητές των πλοίων του.
Οι Ιταλοί είχαν 11 θωρακισμένα πλοία στη γραμμή τους, με τα μη θωρακισμένα ξύλινα πλοία διεσπαρμένα μεταξύ τους. Εξαίρεση αποτελούσε το Affondatore, το οποίο ήταν στην απέναντι πλευρά της 2ης μοίρας και εκτός της γραμμής μάχης, ίσως για εφεδρεία.
Πριν τη μάχη ο Persano δημιούργησε περισσότερη σύγχυση όταν μετέφερε τη σημαία του από το στο Re d’Italia στο Affondatore. Τα πλοία της 2ης και 3ης μοίρας μείωσαν ταχύτητα για να κατέβουν οι λέμβοι, όμως το μήνυμα δεν έφτασε ποτέ στην προπορευόμενη 1η μοίρα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί κενό μεταξύ τους. Ακόμα χειρότερα τα άλλα πλοία ποτέ δεν ενημερώθηκαν για την αλλαγή αυτή και κατά τη διάρκεια της μάχης κοίταζαν το Re d’Italia για να λάβουν διαταγές και αγνοούσαν τα σήματα του Affondatore.
Ο Tegetthoff επιτέθηκε με ταχύτητα στο κενό. Αυτή ήταν μια παρακινδυνευμένη ενέργεια γιατί οι Ιταλοί της 1ης μοίρας άνοιξαν πυρ με τα πολυάριθμα πλευρικά τους πυροβόλα, ενώ οι Αυστριακοί δεν μπορούσαν να ανταποδώσουν. Επειδή ο Persano άλλαξε ναυαρχίδα, καμία εντολή δεν δόθηκε. Η 2η και 3η μοίρα δεν ενεπλάκησαν και οι Αυστριακοί κατάφεραν να καλύψουν την απόσταση με σοβαρές ζημιές αλλά χωρίς να χάσουν πλοίο. Το Drache χτυπήθηκε 17 φορές, έχασε το κατάρτι του και την πρόωση του για μικρό χρονικό διάστημα, όπως και τον κυβερνήτη του που αποκεφαλίστηκε, αλλά κατάφερε να μείνει στον σχηματισμό και να μπει ξανά στη μάχη.
Κρατώντας τα είκοσι τρία πολεμικά πλοία κοντά μεταξύ τους σ΄αυτόν τον σχηματισμό, ο Tegetthoff διέσχισε την ήδη αποδιοργανωμένη ιταλική γραμμή, αρχίζοντας τα πυρά του περίπου 300 μέτρα μακριά από τον εχθρό. Ο Persano ήταν στο Affondatore μακριά από τη δράση.
Μέσα στη σύγχυση της Ιταλικής εμπροσθοφυλακής, η 2η Αυστριακή μοίρα βρήκε την ευκαιρία να περάσει πίσω από τους Ιταλούς. Τα μη θωρακισμένα Αυστριακά πλοία αντιμετώπιζαν θωρακισμένα με βαρύτερα όπλα, αλλά παρά τις ζημιές συνέχισαν μαζί την επίθεση. Η φρεγάτα Novara χτυπήθηκε 47 φορές και ο καπετάνιος της σκοτώθηκε, το Erzherzog έπαθε ζημιές κάτω από την ίσαλο γραμμή, αλλά κατάφερνε να παραμένει στην επιφάνεια και να μάχεται και το Schwarzenberg τέθηκε εκτός ελέγχου.
Βλέποντας ο Persano ότι δεν εξελίσσεται καλά η μάχη, αποφάσισε να εμβολίσει το μη θωρακισμένο Kaiser, αντί για κάποιο από τα εχθρικά θωρηκτά που ήταν πολύ εγγύτερα. Το Kaiser κατάφερε να αποφύγει την επίθεση του Affondatore. Ενθαρρυμένο από την κίνηση του ναυάρχου, το Re di Portogallo άνοιξε ισχυρό πυρ εναντίων του Kaiser, αλλά το Kaiser κατάφερε να το εμβολίσει, αφήνοντας το ακρόπρωρο του πάνω στο Re di Portogallo, το οποίο με τη σειρά του βρήκε την ευκαιρία να ανοίξει πυρ από κοντινή απόσταση, καταστρέφοντας το κατάρτι του Kaiser. Ο καπνός ήταν τόσο πυκνός που όταν το Kaiser έκανε ανάποδα για να δοκιμάσει άλλη μια φορά να το εμβολίσει, έχασε την επαφή μαζί του και τέλειωσε η μονομαχία. Κατόπιν το Kaiser ενεπλάκη με το Maria Pia και βρέθηκε σε επικίνδυνη θέση κοντά στο Affondatore, αλλά ο Persano υποχώρησε.
Την ίδια ώρα ο Τegetthoff έριξε τη ναυαρχίδα του, Erzherzog Ferdinand Max (υπό τη διοίκηση του Maximilian Daublebsky von Sterneck) πρώτα στο Re d’Italia, και κατόπιν στο Palestro. Το Palestro έχασε το κατάρτι του, έπιασε φωτιά και έφυγε από τον σχηματισμό. Το πλήρωμα του αρνήθηκε να εγκαταλείψει το πλοίο και τον καπετάνιο. Τελικά ανατινάχτηκε με μόνο 19 επιζώντες από το πλήρωμα των 230.
Ταυτόχρονα το Erzherzog Ferdinand Max αντάλλασε πυρά με το Re d’Italia το οποίο κατάφερε και να το εμβολίσει. Το Re d’Italia, κατέβασε τη σημαία του και βυθίστηκε σε λίγα λεπτά. Σύμφωνα με την παράδοση, ο κυβερνήτης του, μετά την εντολή της υποστολής της σημαίας, αυτοκτόνησε. 
το Erzherzog Ferdinand Max εμβολίζει το Re d’Italia
Μετά από τρεις εμβολισμούς το Erzherzog Ferdinand Max είχε συσσωρεύσει ζημιές και αποχωρούσε, όταν δέχτηκε επίθεση από το Ancona, το οποίο πλησίασε και άνοιξε πυρ με όλα τα πυροβόλα του από κοντινή απόσταση. Όμως οι Ιταλοί πυροβολητές, πάνω στον ενθουσιασμό τους, ενώ έβαλαν πυρίτιδα, ξέχασαν να βάλουν βλήματα!
Το μεσημέρι ο Tegetthoff’ επέστρεψε με τον στόλο στο λιμάνι της Λίσσας, χωρίς να παρενοχληθεί από τους Ιταλούς. Παρά τη νίκη του δεν καταδίωξε τον εχθρό. Αντίθετα ο Persano έδωσε διαταγές για επίθεση στον Αυστριακός στόλο, αλλά αγνοήθηκαν! Υπήρξαν κάποια σποραδικά πυρά τις επόμενες ώρες από μακρινές αποστάσεις, αλλά τελικά οι Ιταλοί με βυθισμένα δύο θωρηκτά, πολλές ζημιές, το ηθικό χαμηλά και με ελλείψεις σε πυρομαχικά και καύσιμα, αποσύρθηκαν στην Ανκόνα.
Η νίκη χαιρετήθηκε από τους ναύτες, κυρίως Κροάτες και Βενετσιάνους με την παραδοσιακή ιαχή της Βενετίας: “Viva San Marco!”.
Από την Ανκόνα ο Persano ανακοίνωσε νίκη, η οποία πανηγυρίστηκε για μέρες στην Ιταλία, μέχρι να μαθευτεί η αλήθεια. Η κατακραυγή ήταν μεγάλη και του αφαιρέθηκε ο βαθμός.
Η Ιταλική ήττα επισκιάστηκε από τη συντριπτική νίκη των Πρώσων στο Königgrätz και τη συνθηκολόγηση της Αυστρίας. Η Βενετία πέρασε στην Ιταλία, αλλά αυτή η νίκη στη Λίσσα επέτρεψε στους Αυστριακούς να κρατήσουν περιοχές στις δαλματικές ακτές που παραδοσιακά ανήκαν στη Βενετία.
Οι αυστριακές απώλειες ανέρχονταν μόνο σε 38 νεκρούς και 138 τραυματίες. Στην ιταλική πλευρά, πέρα από τις απώλειες της αμφίβιας απόπειρας, είχαν σκοτωθεί 620 άνδρες και είχαν τραυματιστεί 40, το καινούργιο και μεγάλο «Re D’ Italia» και το μικρότερο «Palestro» είχαν βυθισθεί, και το θωρηκτό «San Martino» είχε υποστεί σοβαρές ζημιές. Τέλος, και το «Affondatore» βυθίστηκε αργότερα μέσα στο λιμάνι της Ανκώνας, μετά από μια καταιγίδα, λόγω των ζημιών που είχε υποστεί κατά τη ναυμαχία.
Η ναυμαχία της Λίσσας, με τον τρόπο της, ήταν το ίδιο μη αποφασιστική όσο και η ναυμαχία του Hampton Roads, αλλά επηρέασε σημαντικά τις νέες ιδέες και τακτικές. Για τα επόμενα 40 χρόνια όλα τα Πολεμικά Ναυτικά είχαν έμμονη ιδέα τον εμβολισμό , και υπήρχαν πλοία που ναυπηγούνταν με μόνο στόχο τον εμβολισμό. Οι ειδήμονες της πολεμικής ναυτικής τακτικής ανασχημάτισαν βιαστικά τις ιδέες τους: η γραμμή παραγωγής απορρίφθηκε και ο κατά μέτωπο σχηματισμός φάνηκε ανώτερος, διότι έδειχνε καλύτερος για την τακτική του εμβολισμού.
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων και κάποια ατυχήματα με συγκρούσεις να καταλήγουν σε βυθισμένα φίλια πλοία.
Εκείνη την εποχή η θωράκιση ήταν ανώτερη των πυροβόλων. Επιπροσθέτως η εκπαίδευση των Ιταλών πυροβολητών δεν ήταν καλή και οι Αυστριακοί είχαν πρόβλημα εξοπλισμού των πλοίων τους (τα κανόνια τους ήταν Πρωσικά!).
Λίγοι πρόσεξαν ότι το «Re D’ Italia» εμβολίστηκε την ώρα που αποτελούσε έναν ουσιαστικά ακίνητο στόχο και ότι ο αργός ρυθμός των πυρών, τα πυκνά νέφη καπνού και η σχετική δυσκαμψία των μεγάλων πλοίων καθιστούσαν πολύ δύσκολο το να χτυπηθεί οτιδήποτε, είτε με οβίδες, είτε με έμβολα.
Ο ναυτικός πόλεμος μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας το 1894-1895 και πάνω απ’ όλα η ναυμαχία ανοιχτά από την εκβολή του ποταμού Yalu, έδειξε την ανακρίβεια του συμπεράσματος που είχε βιαστικά εξαχθεί από τη ναυμαχία της Λίσσας.
Αντίθετα, το στρατηγικό δίδαγμα αυτής της ναυμαχίας ήταν εμφανές. Ο Persano έπρεπε να είχε καταστρέψει τον Αυστριακό Στόλο προκειμένου να αποκτήσει τον έλεγχο της Αδριατικής, προτού εμπλακεί σε αμφίβια επιχείρηση εναντίον της νήσου Λίσσας. Αντ’ αυτού αναγκάστηκε να σπεύσει σε μια ναυμαχία χωρίς σχέδιο τακτικής και με τις δυνάμεις του διασκορπισμένες και αποδιοργανωμένες.
Η ευθύνη του Αντιναυάρχου Albini, του αρχηγού των ιταλικών ξύλινων πλοίων, ήταν επίσης πολύ σαφής. Δεν πολέμησε καθόλου κατά τη ναυμαχία, παρόλο που είχε καθήκον να συνταχθεί με τα θωρηκτά που δέχονταν επίθεση από τον εχθρό.
Από την αυστριακή πλευρά ο Tegetthoff έδειξε πόσα πολλά μπορούν να επιτευχθούν ακόμη και με μία κατώτερη δύναμη, από έναν επιθετικό ηγέτη, ο οποίος κατανοεί τον σκοπό του και τον επιδιώκει με τα μέσα που έχει στη διάθεσή του.
Αξιοσημείωτο είναι ότι το Kaiser επέστρεψε σε υπηρεσία την επόμενη μέρα. Το επίτευγμα του, ένα ξύλινο πλοία να επιτεθεί σε τέσσερα θωρηκτά είναι μοναδικό στην Ιστορία.
Το ίδιο έτος, το Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό παραλαμβάνει το πρώτο του θωρακισμένο πλοίο, τη θωρακοβάρις Βασιλεύς Γεώργιος Α΄ που ναυπηγήθηκε στην Αγγλία στο ναυπηγείο Thames Ironworks. Ήταν ένα θωρακισμένο ατμόπλοιο με κεντρικό κλειστό πυροβολείο, με 4 κανονιοθυρίδες. Μέσα στο πυροβολείο τοποθετήθηκαν 2 εμπροσθογεμή πυροβόλα Armstrong των 9 ιντσών. Αυτά αντικαταστάθηκαν αργότερα από 2 οπισθογεμή πυροβόλα Krupp των 21 εκατοστών. Η μέγιστη ταχύτητα του δεν ξεπέρασε τελικά ποτέ τους 9 κόμβους. Ήταν το πρώτο πλοίο του Πολεμικού Ναυτικού με διπύθμενα.
Το πλοίο συμμετείχε στην αποστολή πολεμικών πλοίων στην Θεσσαλονίκη την περίοδο της σφαγής των προξένων τον Μάιο του 1876, και στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 κατά των φρουρίων της Πρέβεζας. Την ίδια χρονιά αντικαταστάθηκε η μηχανή του και τοποθετήθηκε πρόσθετος οπλισμός. Παροπλίστηκε λίγο πριν τους Βαλκανικούς πολέμους
Στους Βαλκανικούς Πολέμους ο ναύαρχος Κουντουριώτης, σε αντίθεση με τον Persano, εκπαίδευσε τα πληρώματα του, είχε επιθετικό πνεύμα και δεν προστάτευσε το καλύτερο του πλοίο κρατώντας το μακρυά από τη μάχη. Ακόμα και σε αντίθεση με τον Tegetthoff, επιτέθηκε ο ίδιος επικεφαλής του Αβέρωφ ενάντια στον εχθρό.
[…] Η συνέχεια στο Naval Defence: […]