Τα βρετανικά καταδρομικά HMS “Exeter”, “Ajax” και “Achilles” συγκρούονται με το γερμανικό θωρηκτό-τσέπης “Admiral Graf Spee” ανοιχτά της Ουρουγουάης. Από τη σύγκρουση όλα τα πλοία θα υποστούν ζημιές αλλά το γερμανικό πλοίο, αν και ανώτερο από καθένα από τα βρετανικά σε ισχύ πυρός, ταχύτητα και θωράκιση, θα βρεθεί τελικά σε μειονεξία και θα απεμπλακεί για να πλεύσει για επισκευές στο ουδέτερο λιμάνι του Μοντεβιδέο. Βάσει των διεθνών κανόνων πλοία εμπολέμων μπορούν να μείνουν για περίοδο μέχρι 24 ωρών σε ουδέτερα λιμάνια προκειμένου να ανεφοδιαστούν και να επιδιορθώσουν ζημιές αλλά όχι για να ενισχύσουν τις δυνατότητές τους.
To θωρηκτό-τσέπης (Panzerschiff) “Admiral Graf Spee” ανήκε στην κλάση “Deutschland” και αποτελούσε μια τεχνολογική καινοτομία της γερμανικής ναυπηγικής βιομηχανίας που παρέδωσε ένα πλοίο με εκτόπισμα και ταχύτητα καταδρομικού αλλά τον οπλισμό και τη θωράκιση ενός θωρηκτού. Η τροποποίηση επέτρεπε στο Reichsmarine να διατηρεί πλοία με ικανότητες θωρηκτού παρακάμπτοντας τους περιορισμούς της συνθήκης των Βερσαλλιών που απαγόρευαν την κατοχή πλοίων τέτοιου μεγέθους από τη Γερμανία. Συνδυάζοντας την υψηλή ταχύτητα των 26 κόμβων με τον ισχυρό οπλισμό (6 πυροβόλα των 280 mm και 8 των 150 mm) το γερμανικό ναυτικό κατείχε τρία εξαιρετικά επικίνδυνα πλοία που σκόπευε να χρησιμοποιήσει ως “κυνηγούς” των εχθρικών κονβόι ανεφοδιασμού βυθίζοντας εμπορικά πλοία που θα μετέφεραν εφόδια στα βρετανικά νησιά. Από τα τρία θωρηκτά-τσέπης “Deutschland”, το “Admiral Graf Spee” αποδείχθηκε το πιο αποτελεσματικό.
Αποτελώντας το νεώτερο πλοίο της κλάσης, το “Admiral Graf Spee” βρισκόταν ήδη στον Ατλαντικό ωκεανό, όταν κηρύχθηκε επίσημα ο πόλεμος και με τη βοήθεια ενός δικτύου πλοίων ανεφοδιασμού ανέπτυξε σημαντική δράση βυθίζοντας αρκετά βρετανικά εμπορικά μέσα σε τρεις μήνες. Η αποτελεσματικότητα του πλοίου και του πλοιάρχου του, Χανς Λάνγκσντορφ, ισοφαρίστηκε από τον ιπποτισμό του τελευταίου που επέμενε να προειδοποιεί τα πληρώματα των εμπορικών και να τα διασώζει πριν βυθίσει τα εμπορικά πλοία. Έχοντας αυστηρές εντολές να μην εμπλέκεται σε μάχη με εχθρικά πολεμικά, ο Λάνγκσντορφ κατόρθωσε να ξεγλυστρίσει από διαδοχικές παγίδες του βρετανικού στόλου που είχε οργανώσει αρκετές ομάδες καταδρομικών για να εντοπίσει και βυθίσει το γερμανικό πολεμικό.
Στις 13 Δεκεμβρίου, η τύχη του Λάνγκσντορφ έληξε. Έχοντας χάσει το πλεονέκτημα του μοναδικού μέσου έρευνας και προειδοποίησης, το οργανικό υδροπλάνο Arado Ar 196 που έπαθε βλάβη τις προηγούμενες μέρες, το μοναχικό γερμανικό πολεμικό συνάντησε τρία βρετανικά καταδρομικά (HMS Ajax, HMS Achilles και HMS Exeter) υπό τις διαταγές του ναυάρχου Χένρυ Χάργουντ. O τελευταίος είχε καταφέρει να υπολογίσει σταδιακά την κατά προσέγγιση θέση του ισχυρού του αντιπάλου και έπλευσε καταπάνω του. Αν και πιο αδύναμα, τα βρετανικά πλοία ήταν τρία, ενώ το γερμανικό μόνο ένα. Ο Λάνγκσντρορφ που νόμιζε πως κυνηγούσε ακόμα εμπορικά πλοία, μόλις κατάλαβε το λάθος του, αποφάσισε να παρακούσει τις εντολές και να εμπλακεί σε μάχη με τα εχθρικά πλοία.
Επί δύο περίπου ώρες, από τις 05:30 ως τις 07:40 τα τέσσερα πλοία αντάλλασαν σκληρά χτυπήματα μεταξύ τους που προκάλεσαν μεγάλες ζημιές. Ιδιαίτερα υπέφερε το HMS Exeter που δέχτηκε τέσσερις φορές τις ομοβροντίες του “Graf Spee” και έχασε τόσο τη χρήση των πρωραίων πυροβόλων του όσο ενώ υπέστη και σοβαρά χτυπήματα στο κύτος που προκάλεσαν εισροή υδάτων και έλαβε κλίση. Τα HMS Ajax και HMS Achilles χτυπήθηκαν επίσης αλλά σοβαρές ζημιές είχε υποστεί πια και το γερμανικό πολεμικό που διέφυγε προς την ουδέτερη Ουρουγουάη για επείγουσες επισκευές.
Η κατάσταση ήταν πλέον περίπλοκη. Το γερμανικό πολεμικό είχε ζημιές αλλά υπερείχε ακόμα σε ισχύ πυρός και ταχύτητα των βρετανικών πλοίων, που πλέον, μετά την αποχώρηση του “λαβωμένου” HMS Exeter για επείγουσες επισκευές, είχαν το μειονέκτημα. Μια τεράστια επιχείρηση ξεκίνησε από τις Βρετανικές Υπηρεσίες που αφενός προσπαθούσαν να συλλέξουν πληροφορίες για την κατάσταση του “Graf Spee” και αφετέρου να σπείρουν ψευδείς πληροφορίες για τη δύναμη του στόλου τους. Διαρκείς αναφορές κίνησης πολεμικών πλοίων παρουσίασαν στο Μοντεβιντέο πως τα τρία καταδρομικά είχαν ενισχυθεί με την άφιξη άλλων πέντε βαρέων καταδρομικών (HMS Renown, HMS Cumberland, HMS Shropshire, HMS Dorsetshire και HMS Neptune) καθώς και του αεροπλανοφόρου HMS Ark Royal. Στην πραγματικότητα μόνο το HMS Cumberland είχε κατορθώσει να φτάσει αντικαθιστώντας το “Exeter” ενώ τα άλλα πλοία δεν θα έφταναν πριν τις 19 Δεκεμβρίου.
Στο μεταξύ, οι διπλωματικές αρχές πίεζαν αφόρητα την κυβέρνηση της Ουρουγουάης να εφαρμόσει τους διεθνείς κανόνες επιτρέποντας μόλις 24 ώρες παραμονής του γερμανικού πολεμικού στο λιμάνι πριν το κατάσχει. Οι γερμανικές αρχές πάλι, πίεζαν για μεγαλύτερη παραμονή για να εξασφαλιστούν οι απαραίτητες επισκευές, που θα του επέτρεπαν ασφαλή πλου και διαφυγή στην ανοιχτή θάλασσα. Η κυβέρνηση της Ουρουγουάης έδωσε τελικά 72 ώρες στον Λάνγκστρορφ εξασφαλίζοντας στοιχειώδεις επισκευές, την αποβίβαση των Βρετανών αιχμαλώτων που ήταν στο πλοίο και την ταφή των νεκρών ναυτών της ναυμαχίας. Τη νύχτα της 17ης Δεκεμβρίου, ο Λανγκσντορφ οδήγησε το πλοίο του στα ανοιχτά βέβαιος πως αντιμετώπιζε τον μισό βρετανικό στόλο. Θεωρώντας άνιση μια αναμέτρηση και βέβαιη τη θυσία των ανδρών και του πλοίου του, διέταξε την εκκένωσή του και την αυτοβύθιση για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Οι τραυματίες του “Admiral Graf Spee” παρέμειναν στο Μοντρεβιντέο και εγκαταστάθηκαν εκεί με τη βοήθεια της ακμαίας γερμανικής κοινότητας ενώ το υπόλοιπο πλήρωμα μεταφέρθηκε στη Βραζιλία. Ο ίδιος ο πλοίαρχος Λάνγκσντορφ αυτοκτόνησε λίγο μετά μην αντέχοντας την ατιμία της απώλειας του πλοίου του. Κι όμως, αν κατείχε τις σωστές πληροφορίες, θα ήξερε πως η διαφυγή μέσα από τον αραιό κλοίο των βρετανικών πολεμικών ήταν πολύ πιθανή. Η παραπλάνηση και ο πόλεμος νεύρων είχαν πετύχει.
