Λίγους μόνο μήνες μετά την έναρξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου στον Ειρηνικό, το ιαπωνικό ναυτικό μοιάζει ασταμάτητο. Αφού κατέστρεψε τον αμερικανικό στόλο στο Περλ Χάρμπορ, κινήθηκε και κατέλαβε το Χονγκ Κονγκ, τις Φιλιππίνες, τη Μαλαισία, τη Σιγκαπούρη και μέρος των Ολλανδικών Ανατολικών Ινδιών.
Ελλείψει ισχυρών ναυτικών δυνάμεων, συγκροτείται μια κοινή συμμαχική ναυτική δύναμη από τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, τη Βρετανία και την Ολλανδία που θα κινηθεί και θα συγκρουστεί με το ιαπωνικό αυτοκρατορικό ναυτικό στη θάλασσα της Ιάβας έξω από τις Ολλανδικές Ινδίες.
Η σύγκρουση έλαβε χώρα στις 27 Φεβρουαρίου 1942, ανοιχτά των ακτών της νήσου Ιάβας μεταξύ μιας ιαπωνικής δύναμης εισβολής από 2 βαριά και 2 ελαφρά καταδρομικά, 14 αντιτορπιλικά και 10 μεταγωγικά και του συμμαχικού στόλου από 2 βαριά καταδρομικά (HMS Exeter και USS Houston), 3 ελαφρά (HNLMS De Ruyter, HNLMS Java, HMAS Perth) και 9 αντιτορπιλικά HMS Electra, HMS Encounter, HMS Jupiter, HNLMS Kortenaer, HNLMS Witte de With, USS Alden, USS John D. Edwards, USS John D. Ford και USS Paul Jones).
Σε μια σειρά από μικροσυγκρούσεις οι σύμμαχοι αποκρούονται τρείς φορές και αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την θαλάσσια περιοχή ενώ ο διοικητής τους, αντιναύαρχος Κάρελ Ντόορμαν, σκοτώνεται μαζί με 1.100 ακόμα ναυτικούς έναντι ελάχιστων ιαπωνικών απωλειών. Δύο ελαφρά καταδρομικά μαζί με 3 αντιτορπιλικά των συμμάχων θα βυθιστούν κι ένα καταδρομικό θα πάθει σοβαρές ζημιές έναντι ζημιών σε ένα ελαφρύ ιαπωνικό καταδρομικό και σε δύο αντιτορπιλικά.
Η σύγκρουση στην Ιάβα είναι η μεγαλύτερη ως εκείνη την στιγμή ναυμαχία εκ παρατάξεως από την εποχή της ναυμαχίας της Γιουτλάνδης (1916) και η μεγαλύτερη καταστροφή δυτικών ναυτικών από ασιατική χώρα, από τον Ρωσο-Ιαπωνικό πόλεμο. Την επομένη, τα ιαπωνικά στρατεύματα θα αποβιβαστούν στην Ιάβα
Το τέλος, όμως, δεν είναι εκεί. Μέχρι τις 4 Μαρτίου οι Σύμμαχοι θα προσπαθήσουν να αναχαιτίσουν τους Ιάπωνες σε τρείς ακόμα περιπτώσεις (ναυμαχία του Στενού Σούντα, 2η ναυμαχία της Ιάβας και σύγκρουση στο Στενό του Μπαλί) αποτυγχάνοντας ξανά και υφιστάμενοι νέες απώλειες.
Συνολικά, 10 συμμαχικά πλοία θα βυθιστούν και 2.300 ναυτικοί θα σκοτωθούν ή θα πνιγούν. Η Ολλανδική παρουσία εξαφανίστηκε από τις θάλασσες των Ανατολικών Ινδιών ενώ οι Βρετανοί και Αμερικανοί αποσύρθηκαν στην Αυστραλία προετοιμαζόμενοι για μια εισβολή που δεν θα ερχόταν ποτέ. Το σημαντικότερο ήταν πως η Ιαπωνία με την κατάληψη των Ολλανδικών Ινδιών κατείχε πλέον την 4η πλουσιότερη περιοχή εξόρυξης πετρελαίου στον κόσμο, με σημαντικές συνέπειες για τη συνέχιση του πολέμου.
