Το επιταγμένο υπερωκεάνειο MV “Wilhelm Gustloff” τορπιλίζεται από το σοβιετικό υποβρύχιο S-13 στη Βαλτική έμφορτο με πρόσφυγες από την εκκένωση της Ανατολικής Πρωσσίας. 9.500 άνθρωποι πνίγονται κάνοντάς το το πιο πολύνεκρο ναυάγιο της ιστορίας.
Το MV “Wilhelm Gustloff” ναυπηγήθηκε μεταξύ 1935 και 1938 στο Αμβούργο από τα γνωστά ναυπηγεία της Blohm & Voss με σκοπό να γίνει ένα από τα “κρουαζιερόπλοια του λαού”, ένα πρόγραμμα του ναζιστικού κόμματος για παροχή διακοπών και διασκεδάσεων σε εργαζομένους του Ράιχ μέσα από το πρόγραμμα “Ισχύς μέσω της χαράς” (Kraft durch Freude). Ήταν ένα κομψό σκαρί εκτοπίσματος 25.484 τόνων με πέντε καταστρώματα και 489 καμπίνες που μπορούσαν να φιλοξενήσουν 1465 επιβάτες με άνεση. Εξοπλισμένο με τέσσερις οκτακύλινδρους κινητήρες ντίζελ ΜΑΝ που κινούσαν δύο τετράφυλλες προπέλες είχε ταχύτητα 15,5 κόμβων και εμβέλεια 12.000 ναυτικών μιλίων. Αν και προοριζόταν να λάβει το όνομα “Adolf Hitler”, τελικά η δολοφονία του Wilhelm Gustloff, αρχηγού του ναζιστικού κόμματος στην Ελβετία το 1936, πήρε τελικά το όνομά του τιμής ένεκεν.
Το 1939, ένα χρόνο μετά την ολοκλήρωσή του επιτάχθηκε για τις ανάγκες του πολέμου και μετατράπηκε σε νοσοκομειακό πλοίο με το όνομα ‘Lazarettschiff D’ ενώ τον Νοέμβριο του 1940 μετατράπηκε σε πλωτό στρατώνα. Πριν από αυτό, είχε μεταφέρει τη γερμανική “Λεγεώνα Κόνδωρ” από την Ισπανία πίσω στη Γερμανία μετά τη νίκη των Εθνικιστών του στρατάρχη Φράνκο. Ως στρατώνας υπηρέτησε εν όρμω φιλοξενώντας πάνω από 1.000 εκπαιδευομένους του 2ου Εκπαιδευτικού Στολίσκου Υποβρυχίων στο λιμάνι του Ντάντσιχ, που πλέον είχε μετονομαστεί σε Γκοτενχάφεν (σημερινό Γκντύνια).
Τον Ιανουάριο του 1945 τα πράγματα στο Ανατολικό Μέτωπο δεν πήγαιναν καθόλου καλά. Με τις ήττες στη Μόσχα, στο Στάλινγκραντ και στο Κουρσκ, ο Κόκκινος Στρατός είχε αναλάβει πλέον την πρωτοβουλία πιέζοντας διαδοχικά σε όλα τα μέτωπα. Στις 27 Ιανουαρίου οι Σοβιετικοί στρατιώτες έσπασαν οριστικά τον κλοιό του Λένινγκραντ στο βόρειο τμήμα του μετώπου και ξεχύθηκαν στην Πολωνία. Σειρά είχε η Ανατολική Πρωσσία, που οι δυνάμεις των Γερμανών δεν μπορούσαν πλέον να ανατρέψουν την πλημμυρίδα των σοβιετικών τεθωρακισμένων. Το γερμανικό επιτελείο εισηγήθηκε την εκκένωση της Ανατολικής Πρωσσίας από τον πληθυσμό και τον στρατό (επιχείρηση Hannibal), ένα φαραωνικό έργο σε επίπεδο αριθμών, οργάνωσης και κυρίως χρόνου. Όλα τα διαθέσιμα πλοία κλήθηκαν να μεταβούν στα λιμάνια της Βαλτικής και να παραλάβουν όσο περισσότερο κόσμο μπορούσαν να μεταφέρουν. Το MV “Wilhelm Gustloff” κινητοποιήθηκε μετά από πέντε σχεδόν χρόνια ακινησίας για να συμβάλει στην προσπάθεια.
Το λιμάνι του Γκοτενχάφεν ήταν πλημμυρισμένο με κόσμο, ορισμένοι αναφέρουν ότι έως και 60.000 άνθρωποι συνωστίζονταν στην προκυμαία, άμαχοι από την Κουρλανδία, τη δυτική και ανατολική Πρωσσία, γυναίκες, παιδιά, τραυματίες του μετώπου με κάρα ή με βαλίτσες και δισάκια για να πάρουν την πολυπόθητη θέση σε ένα από τα πλοία που θα τους διεκπεραίωναν στο Κίελο και στη σωτηρία από τους Σοβιετικούς. Ο φόβος ήταν αισθητός. Αν και οι μέρες του ως κρουαζιερόπλοιο είχαν παρέλθει και το άνετο υπερωκεάνειο μπορούσε να μεταφέρει 1.500 άτομα με άνεση, υπολογίστηκε πως για το σύντομο σχετικά ταξίδι και υπό συνθήκες που επικρατούσαν θα μετέφερε τους τριπλάσιους ή και περισσότερους. Τελικά, κανείς δεν έμαθε ποτέ πόσοι ακριβώς επιβιβάστηκαν στο “Wilhelm Gustloff”. Κάποιοι αναφέρουν 4.500 με 5.000, άλλοι 6.000 κι άλλοι 8.000 ή και περισσότεροι. Τη στιγμή που οι πρόσφυγες επιβιβάζονταν ακόμα και σε αλιευτικά, μικρά ιστιοπλοϊκά ή ρυμουλκά για να διασχίσουν την παγωμένη μέσα στον Ιανουάριο Βαλτική θάλασσα, ποιός θα έλεγε όχι σε μια θέση παραπάνω στο μεγαλύτερο υπερωκεάνειο;
Το πλοίο απέπλευσε το απόγευμα της 30ής Ιανουρίου με σκοπό να εκμεταλλευτεί το σκοτάδι της νύχτας αποφεύγοντας τορπιλακάτους, υποβρύχια και αεροσκάφη. Ωστόσο, η τύχη δεν ήταν με το μέρος του. Επιλέγοντας να κινηθεί σε βαθιά νερά που είχαν εκκαθαριστεί πρόσφατα από νάρκες, το πλοίο θεωρούσε πως πλέοντας σε συσκότιση θα απέφευγε τον εντοπισμό του από εχθρικά υποβρύχια. Προς το βράδυ ένα σήμα ενημέρωσε το “Wilhelm Gustloff” πως θα συναντούσε συνοδεία ναρκαλιευτικών. Φοβούμενος σύγκρουση με κάποιο από τα μικρά πλοία, ο κυβερνήτης του άναψε τα κόκκινα φώτα σήμανσης του πλοίου για να γίνει αντιληπτός από τα γερμανικά πλοία. Ατυχώς, έτσι έγινε εξίσου αντιληπτός από το σοβιετικό υποβρύχιο S-13 που περιπολούσε στην περιοχή. Αναγνωρίζοντας έναν μεγάλο στόχο, ο κυβερνήτης του, πλοίαρχος Αλιεκσάντρ Μαρινέσκο τοποθέτησε το πλοίο του μεταξύ της ξηράς και του γερμανικού και από μερική ανάδυση εκτόξευσε τρεις τορπίλες εναντίον του γερμανικού πλοίου (που έφεραν παραδοσιακά αναγεγραμμένα τα συνθήματα “για την πατρίδα”, “για τον σοβιετικό λαό” και “για το Λένινγκραντ”). Οι τορπίλες χτύπησαν το MV “Wilhelm Gustloff” στην πλώρη, στο χώρο κάτω από τα φουγάρα και κοντά στο μηχανοστάσιο ανοίγοντας μεγάλα ρήγματα και πλημμυρίζοντας το πλοίο, που σύντομα έκλαβε κλίση και βυθίστηκε. Μια τέταρτη τορπίλη (“για τον Στάλιν”) έμεινε σφηνωμένη στον τορπιλοσωλήνα από τεχνική βλάβη.
Η βύθιση του MV “Wilhelm Gustloff” οδήγησε σε ένα από τα χειρότερα ναυάγια της ιστορίας, σίγουρα στο πιο πολύνεκρο. Πολλοί ιστορικοί υπολογίζουν τα θύματα της βύθισης σε 9.500 περίπου, αφού από τους 10.000 ή και περισσότερους επιβαίνοντες, μόλις 1.252 διασώθηκαν. Αν και δόθηκαν αρκετά σωσίβια γιλέκα για όλους, ο αριθμός των επιβαινόντων απλά δεν χωρούσε στις λέμβους διάσωσης ενώ οι πιθανότητες επιβίωσης στα παγωμένα νερά της Βαλτικής ήταν απλά μηδαμινές. Μετά τον πόλεμο, κατηγορίες για έγκλημα πολέμου αντικρούστηκαν με επιτυχία από το σοβιετικό ναυτικό λέγοντας πως το πλοίο, που ήταν βαμμένο με το γκρι χρώμα του Kriegsmarine (ως πλωτός στρατώνας) και χωρίς άλλα διακριτικά διεθνή ή όχι πως εκτελούσε ανθρωπιστική αποστολή δεν ήταν δυνατόν να αναγνωριστεί ως μεταφορικό αμάχων και κατά συνέπεια, η πράξη του κυβερνήτη Μαρινέσκο ήταν όχι απλά δικαιολογημένη αλλά και επιβεβλημένη από τις συνθήκες του πολέμου. Μάλιστα, το S-13 συνέχισε την περιπολία του και βύθισε άλλο ένα επιταγμένο εμπορικό που συμμετείχε στην επιχείρηση εκκένωσης, το “Steuben”, των 14,660 τόνων που μετέφερε 4.000 τραυματίες και αμάχους. Για τη δράση του το σοβιετικό επιτελείο τίμησε το υποβρύχιο με το μετάλλιο του Κόκκινου Λαβάρου ενώ όλα τα μέλη του πληρώματος έλαβαν το παράσημου του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου.
Η καταστροφή ήταν τεράστια και για εβδομάδες παγωμένα πτώματα ξεβράζονταν στις ακτές της Βαλτικής. Ωστόσο, κανείς δεν λογοδότησε για τις πράξεις ή τις παραλείψεις του. Κατηγορητήρια εναντίον Γερμανών αξιωματικών (τη στιγμή της βύθισης το “Wilhelm Gustloff” είχε τέσσερις κυβερνήτες, τον κυβερνήτη του πλοίου, δύο του εμπορικού ναυτικού που γνώριζαν τα νερά και τον αντιπλοίαρχο Wilhelm Zahn του όπλου των υποβρυχίων που παρενέβαινε στη χάραξη πορείας και στις διαταγές. Ο τελευταίος προσήχθη σε ναυτοδικείο γιατί έπρεπε να αναλάβει τη διοίκηση του πλοίου ως ευρισκομένου σε πολεμική αποστολή αλλά η κατάρρευση του Ράιχ ακύρωσε την όποια διαδικασία στην πράξη. Ο Μαρινέσκο έγραψε ένα βιβλίο μετά τον πόλεμο (“Ανάλυση των τορπιλικών επιθέσεων του S-13”) αλλά το βιβλίο δεν δημοσιεύτηκε ποτέ. Η σκληρή γλώσσα του Μαρινέσκο και η κριτική που ασκούσε στις τακτικές και στις αποφάσεις των ανωτέρων του όχι μόνο “έπαψαν” το βιβλίο αλλά και τον ίδιο αποκλειοντάς τον από προαγωγές, οδηγώντας σε αποπομπή του ίδιου από το Ναυτικό και καταλήγοντας να καταδικαστεί σε τρία χρόνια καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία.
