Σε προηγούμενο άρθρο μου (το οποίο η ΠΤΗΣΗ μου έκανε την τιμή να το δημοσιεύσει), είχα εκφράσει την ελπίδα να προσπαθήσουμε όλοι μας να είμαστε αντικειμενικοί στις απόψεις μας, και να συμμετέχουμε σε έναν γόνιμο διάλογο χωρίς φανατισμό σε ότι αφορά το πρόγραμμα προμήθειας νέων φρεγατών. Άλλωστε, όπως όλοι κατανοούμε το Πολεμικό Ναυτικό γνωρίζει πολύ καλύτερα από όλους, προφανώς λόγω της τεράστιας εμπειρίας του, αλλά κυρίως γιατί έχει μπροστά του όλα τα απαραίτητα στοιχεία και πληροφόρηση.
Και τότε ποιο το νόημα όλης αυτής της συζήτησης; Προς τι τα φανατισμένα σχόλια και οι αλληλοκατηγορίες; Σίγουρα ελάχιστοι πιστεύουν ότι το ΠΝ ή η πολιτική ηγεσία θα επικοινωνήσει μαζί τους για να τους ρωτήσει την γνώμη τους. Από την άλλη μεριά, αν θέλουμε να είμαστε και ρεαλιστές, οι περισσότεροι κατανοούμε ότι οι πολιτικοί σταθμίζουν πολλούς παράγοντες όταν λαμβάνουν αποφάσεις, και ένας από αυτούς είναι σίγουρα ο φόβος περί σκανδάλων. Αν, π.χ. η περιρρέουσα ατμόσφαιρα για ένα οποιαδήποτε πρόγραμμα είναι γενικά αρνητική, και με τον κίνδυνο να στιγματιστεί η πολιτική τους καριέρα μέσω σκανδαλολογίας, σίγουρα θα είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στις όποιες αποφάσεις τους. Zούμε σε μια Δημοκρατία και θέλω να ελπίζω πως αφουγκράζονται την κοινή γνώμη.
Εδώ όμως υπεισέρχεται ο ρόλος του ενημερωμένου και υπεύθυνου πολίτη. Του πολίτη που έχει το αναφαίρετο δικαίωμα στην άποψη του, αλλά την οποία οφείλει να αναδεικνύει και να υπερασπίζεται με κατάθεση επιχειρημάτων και τεκμηρίων. Διαφορετικά, κινδυνεύει ο ίδιος να καταντήσει έρμαιο διαφόρων συμφερόντων και πολιτικών. Αλλά το κυριότερο, να απαξιωθεί η ίδια του η άποψη ως αυθαίρετα προσωπική.
Εν αναμονή των τελικών αποφάσεων από το ΠΝ, διαδραματίζεται μια πρωτοφανής «φρεγατιάδα», όπου όλοι μας σχολιάζουμε επί παντός επιστητού, συχνά με υπέρμετρο φανατισμό, οι περισσότεροι μάλιστα άθελα μας. Είναι κακό αυτό; Όχι απαραίτητα αν όλη αυτή η ενέργεια διοχετευθεί και μετατραπεί σε γόνιμο και δημιουργικό διάλογο. Και αν όντως υπάρχει θέληση για αυτό, τότε ποια είναι τα βασικά κριτήρια για να επιτευχθεί ένας τέτοιος διάλογος; Κατά την ταπεινή μου γνώμη είναι α) η ενημέρωση και β) η αντικειμενικότητα. Όταν ένας πολίτης είναι πλήρως ενημερωμένος και αντικειμενικός έχει τα ελάχιστα εφόδια για να υποστηρίζει την άποψή του.
Όσον αφορά στην ενημέρωση, έχουμε την τύχη να απολαμβάνουμε μια ενδελεχή ενημέρωση από το περιοδικό και ιστότοπο ΠΤΗΣΗ. Άσχετα αν συμφωνούμε ή διαφωνούμε με το περιεχόμενο και τον τρόπο διάχυσης της ενημέρωσης αυτή. Προφανώς οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουμε τις τεχνικές γνώσεις για να αξιολογούμε πλήρως όλες τις πληροφορίες. Από την άλλη μεριά, βέβαια, δεν χρειάζεται να είμαστε και παντογνώστες για να διαμορφώσουμε μια βασικού περιεχομένου άποψη περί του θέματος. Όσον αφορά στην αντικειμενικότητα μας, θεωρώ ότι οι περισσότεροι από εμάς (συμπεριλαμβάνομαι και εγώ, φυσικά), πασχίζουμε να αποτάξουμε τις προσλαμβάνουσες και εμπειρίες μας με αποτέλεσμα να μην είμαστε πάντοτε όσο αντικειμενικοί οφείλουμε να είμαστε στην όποια κριτική μας.
Αλήθεια, αν αποκλείσουμε τον εγωισμό μας (ή τον φανατισμό μας), πόσο αντικειμενικοί πιστεύουμε ότι είμαστε; Αλλά το κυριότερο, πόσο εύκολο, εντέλει, είναι να είμαστε αντικειμενικοί; Στα δύο παραπάνω ερωτήματα έπιασα τον εαυτό μου να μην μπορώ να απαντήσω εύκολα. Πόσο αντικειμενικός μπορώ να είμαι όταν ασκώ κριτική στην πρόταση Α όταν η «καρδιά» μου ανήκει στην πρόταση Β; Απαξιώνεται αυτόματα η άποψή μου; Θέλω να πιστεύω πως όχι, εφόσον προασπίζομαι με επιχειρήματα αυτά που λέω.
Στο πλαίσιο αυτό θα ήθελα να προτείνω μια «άσκηση» σε όλους εμάς τους αναγνώστες και σχολιαστές. Μπορούμε να «υπερασπιστούμε» μια πρόταση την οποία δεν πιστεύουμε; Μπορούμε να δούμε, με αντικειμενική ματιά, τα όποια θετικά της στοιχεία χωρίς φανατισμούς και με γνώμονα έναν δημιουργικό διάλογο; Πόσο εύκολο αλήθεια είναι αυτό;
Ως προσωπική πρόκληση θα προσπαθήσω να υπερασπιστώ το… αγαπημένο πλοίο πολλών από εμάς, την πρόταση HF2 της Lockheed Martin. Θα ήταν ευχής έργο αν και άλλοι, σαφώς πιο αξιόλογοι, συν-σχολιαστές αναλάβουν να «υπερασπισθούν» προτάσεις στις οποίες ασκούν έντονη κριτική. Το κέρδος όλων μας, από μια τέτοια άσκηση, είναι να διαμορφωθεί ένας λιγότερο φανατισμένος διάλογος όσον αφορά στην επιλογή της βέλτιστης πρότασης για το ΠΝ.
Πλαίσιο προσωπικής αντικειμενικότητας
Λίγα λόγια για να αξιολογήσετε κατά πόσον μπορώ, εκ των πραγμάτων, να είμαι αντικειμενικός απέναντι στις HF2, και κατά πόσο αξιόπιστη μπορεί να είναι η όποια κριτική και άποψή μου. Κατ’ αρχάς δεν έχω καμία σχέση με τον χώρο της αμυντικής βιομηχανίας, ούτε με τις ένοπλες δυνάμεις. Ούτε καν υπηρέτησα στο ΠΝ, καθώς η θητεία μου ήταν στην ΠΑ. Είμαι Χημικός Μηχανικός, εργάζομαι στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, και τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στα δομικά υλικά και την προστασία μνημείων. Πιο άσχετος πεθαίνεις, δηλαδή. Απέκτησα το διδακτορικό μου στις Η.Π.Α., οπότε εκτιμώ ιδιαίτερα τον τρόπο σκέψης και βαθμό οργάνωσης της αμερικανικής κοινωνίας.
Άρα τα όποια επιχειρήματα μπορώ να αρθρώσω θα βασίζονται κατ’ ανάγκη στην εκπαίδευση μου ως μηχανικός, στην ανάλυση πληροφοριών που διατίθενται από έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης (όπως π.χ. της ΠΤΗΣΗΣ) και φυσικά στην κοινή λογική. Είναι αρκετά αυτά έναντι της άποψης ενός ειδικού; Ξεκάθαρα όχι! Από την άλλη, θεωρώ ότι όλοι μας, αν κατ’ ελάχιστον αρκεστούμε σε αυτά, μπορούμε να διαχωρίσουμε τους εαυτούς μας από τους φανατισμένους.
Ωραία, αλλά ποια είναι η «αγάπη» μου στην επικρατούσα «φρεγατιάδα»; Προσωπικά, να το ξεκαθαρίσω, θεωρώ ότι η FDI-HN της Naval Group είναι η καλύτερη προσφερόμενη φρεγάτα. Ακολουθούν στην δεύτερη θέση οι FREMM-IT και η Sigma 11515HN (χωρίς απαραίτητα να είμαι σίγουρος για την μεταξύ τους θέση) και τελευταία η HF2 της LM. Για τις AH140 και A200, δεν είμαι ιδιαίτερα ενθουσιασμένος, ειδικά όταν στις τρεις πρώτες θέσεις της προσωπικής μου λίστας βρίσκονται τέτοιες ικανότατες φρεγάτες, αλλά σε γενικές γραμμές τις θεωρώ ανώτερες της HF2. Και τότε πως θα «υπερασπιστώ» την πρόταση της LM για τις HF2, αν de facto την θεωρώ ως την χειρότερη εκ των έξι προτάσεων; Έλα μου ντε! Ούτε εγώ γνωρίζω την απάντηση, πιθανά να ξέρω καλύτερα όταν τελειώσω αυτή την άσκηση… Let the game begin!
Η σχεδίαση της LCS/MMSC/HF2
Έρωτας με την πρώτη ματιά. Να και κάτι που ποτέ δεν θα ακουστεί για τις HF2. Δεν το λες και το πιο όμορφο πλοίο (αν και κάπου πήρε το μάτι μου μερικούς συν-σχολιαστές που το λατρεύουν, ναι ζουν ανάμεσά μας), ειδικά όταν υπάρχουν πλοία όπως οι FDI-HN, Bergamini, 11515ΗΝ, AH140 και A200. Βασικά, δηλαδή, οι υπόλοιπες πέντε προτάσεις! Τι είναι αλήθεια αυτό που με «χαλάει» στην σχεδίαση της HF2 (πρώην MMSC, πρώην LCS). Νομίζω ενδόμυχα οι περισσότεροι την ταυτίζουν με τις τουρκικές κορβέτες κλάσης ADA, το οποίο ανασύρει αναπόφευκτα αρνητικά συναισθήματα. Αν βγάλουμε αυτά στην άκρη, πόσο κακή είναι, αλήθεια, η σχεδίαση της HF2;
Σε σύγκριση με τις υπόλοιπες προτάσεις, εντέλει έχει τις πιο απλές γραμμές! Τώρα το συνειδητοποιώ. Μεγάλες κεκλιμένες επιφάνειες, που βελτιώνουν τα χαρακτηριστικά stealth. Μάλλον και η τριγωνική γέφυρα αυτόν τον σκοπό παίζει. Να μειώσει το ηλεκτρομαγνητικό ίχνος από την εμπρόσθια κατεύθυνση. Βέβαια, όλες οι σύγχρονες σχεδιάσεις φέρουν χαρακτηριστικά μείωσης του ηλεκτρομαγνητικού τους ίχνους χωρίς να υιοθετήσουν μια τέτοια τριγωνική σχεδίαση. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί το ΠΝ δεν ζητάει από την LM να προσφέρει την HF2 με την γέφυρα συμβατικής σχεδίασης που πρότεινε η ίδια στο πρόγραμμα FFG(X) με μια μεγαλύτερου μεγέθους στις LCS. Αν μη τι άλλο, θα πάψει να θυμίζει τουρκικές φρεγάτες και κορβέτες, ενώ θα επιτρέψει την καλύτερη αξιοποίηση των αντίστοιχων χώρων. Για να καταλάβετε τι εννοώ, αναζητήστε την πρόταση της LM στο πρόγραμμα των FFG(X) και δείτε πόσο διαφορετική και εντυπωσιακή φαίνεται η εν λόγω φρεγάτα με συμβατική γέφυρα.
Ένα άλλο «περίεργο» χαρακτηριστικό της σχεδίασης της HF2 είναι οι τεράστιες εισαγωγές αέρα για τους αεριοστρόβιλους πάνω από την γέφυρα. Οπτικά μπερδεύουν λίγο, αλλά από την άλλη, η τοποθέτησή τους τόσο μπροστά και τόσο ψηλά ίσως ευνοεί την εισαγωγή με «καθαρό» αέρα χωρίς προβλήματα αποκλεισμού αντίστοιχων περιοχών. Όπως το κατανοώ, μελετώντας το πλοίο LCS (ιστοσελίδα της LM), το βασικότατο πλεονέκτημα της τοποθέτησης τόσο ψηλά και τόσο μπροστά των εισαγωγών αέρα για τους αεριοστροβίλους είναι ότι απελευθερώνεται τεράστιος εσωτερικός χώρος στην υπερκατασκευή για ένα πολύ μεγάλο υπόστεγο. Υπόστεγο το οποίο πρακτικά ξεκινάει ακριβώς πίσω από το κεντρικό φουγάρο. Χμμμ. Ugly αλλά πρακτικό!
Βέβαια, η βασική αυτή επιλογή θέτει περιορισμούς στην τοποθέτηση οπλικών συστημάτων (βλ. παρακάτω). Άρα, τίθεται θέμα ευστάθειας με την ύπαρξη τόσο μεγάλου όγκου υπερκατασκευής; Αν και εκ πρώτης όψεως πολλοί θα ήταν καταφατικοί, αν συνειδητοποιήσουμε ότι όλη αυτή η υπερκατασκευή είναι αρκετά «άδεια», εντέλει ακόμα και η τοποθέτηση των οπλικών και ηλεκτρονικών στο ανώτερο επίπεδό της πιθανά δεν επιφέρει μεγάλη επαύξηση του βάρους και της αντίστοιχης ροπής. Για πολλά έχουν κατηγορηθεί οι LCS, αλλά για το ότι γέρνουν δεν έχει ακουστεί κάτι.
Άλλο βασικό – πολύ θετικό – χαρακτηριστικό της σχεδίασης HF2 είναι το τεράστιο, στην κυριολεξία ελικοδρόμιο. Αν δεν κάνω λάθος το μεγαλύτερο σε διαστάσεις ελικοδρόμιο είναι στις AH140 (Iver Huitfeld), πάντως το ελικοδρόμιο της HF2 φαίνεται να είναι σίγουρα μεγαλύτερο αυτό των FDI-HN, 11515HN, A200 και πιθανά (σε μήκος) αυτό της FREMM-IT. Άγνωστο αν έχει σχεδιαστεί να δέχεται ελικόπτερα μεγαλύτερου διαστάσεων και βάρους των MH-60, όπως π.χ. των CH-47. Αν ισχύει αυτό, όμως, θα προσδίδει στις HF2 εξαιρετική ευελιξία αποστολών. Και ερχόμαστε στο άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των LCS/HF2. Την ύπαρξη ενός τεράστιου εσωτερικού κενού χώρου, κάτω από το ελικοδρόμιο και κάτω από το υπόστεγο ελικοπτέρων. Ένας χώρος που σύμφωνα με την LM καταλαμβάνει σχεδόν το 40% του συνολικού του πλοίου και ο οποίος μπορεί να επαναδιαμορφωθεί ανάλογα με τις επιθυμητές αποστολές.
Πως μπορεί, αλήθεια, να αξιοποιηθεί αυτός από το ΠΝ; Στις LCS υπάρχει μπουκαπόρτα στην πρύμνη και ράμπα από την οποία μπορούν να καθελκυστούν ταχύπλοα φουσκωτά ειδικών αποστολών. Το «πρόβλημα» με το ΠΝ είναι ότι καθώς η HF2 δεν διαθέτει σόναρ κύτους, η μπουκαπόρτα αυτή και η ράμπα πρέπει να χρησιμοποιούνται και από το VDS. Λογικά, αν παραμένει η δυνατότητα αξιοποίησης του τεράστιου αυτού εσωτερικού χώρου, θα πρέπει το VDS να τοποθετείται σε προσθαφερούμενη ή μετακινούμενη διάταξη ώστε να επιτρέπεται η παράλληλη χρήση της ράμπας για άλλους σκοπούς. Διαφορετικά, αν «μπλοκάρει» το VDS την πρόσβαση σε αυτόν τον τεράστιο χώρο, προφανώς μιλάμε για σοβαρό σχεδιαστικό πρόβλημα. Ο τεράστιος αυτός χώρος που δεν υπάρχει αντίστοιχος σε άλλες προτάσεις μπορεί να φιλοξενήσει πέρα από ταχύπλοα, mini USV, containers με ανταλλακτικά, εξοπλισμό ειδικών δυνάμεων και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί το ΠΝ και μπορεί να περάσει από την πίσω μπουκαπόρτα! Πιθανά, στην περίπτωση του ΠΝ να αξιοποιηθεί εν μέρει για την ενδιαίτηση και φιλοξενία του πληρώματος (καθώς έχει αναφερθεί σχετικό πρόβλημα).
Στα αρνητικά της σχεδίασης είναι η φαινομενική έλλειψη μεγάλων ελεύθερων οριζοντίων επιφανειών για τοποθέτηση οπλικών και ηλεκτρονικών. Σε προηγούμενη version της διαμόρφωσης διάφορα ηλεκτρονικά συστήματα όπως το ραντάρ καταυγαστήρας και τα συστήματα ECM ήταν τοποθετημένα σε μεταλλικά ικριώματα (χαϊδευτικά «τραπεζάκια»), αν και σε νεότερη διαμόρφωση, πλέον έχουν τοποθετηθεί σε κατάλληλες υπερκατασκευές (π.χ. το STIR 1.2). Τα EW συστήματα συνεχίζουν όμως να «εξέχουν» από την υπερκατασκευή σε αντίστοιχα «μπαλκονάκια». Μιας και πιάσαμε τι «εξέχει», εντύπωση προκαλεί η έλλειψη θυρών που να καλύπτουν τις ταχύπλοες λέμβους στα πλαϊνά της υπερκατασκευής, προφανώς λόγω έλλειψης χώρου, σε αντίθεση με όλες τις υπόλοιπες φρεγάτες οι οποίες καλύπτουν με θύρα τις υποδομές αυτές για μείωση του ηλεκτρομαγνητικού και θερμικού ίχνους τους.
Ένα άλλο θέμα το οποίο έχει απασχολήσει πολλάκις τους φίλους συν-σχολιαστές είναι το επίπεδο επιβιωσιμότητας της LCS το οποίο είναι 1+. Μην έχοντας τις κατάλληλες γνώσεις για αυτό, σας παραθέτω σχετικό link σε άρθρο της ΠΤΗΣΗΣ το οποίο ασχολήθηκε διεξοδικά με το θέμα αυτό.
ΑΠΑΝΤΑΜΕ: Επίπεδα Eπιβιωσιμότητας πολεμικών πλοίων και η LCS, η αλήθεια και… τα παραμύθια
(σημ. Είναι ενδιαφέρον ότι στο τότε άρθρο της ΠΤΗΣΗΣ στις 9 Δεκ. είχα σχολιάσει «εκνευρισμένος» για το ότι δημοσιεύονταν συστηματικά πάμπολλα άρθρα σχετιζόμενα με τις LCS/MMSC και το όλο θέμα είχε κουράσει. Και να τώρα που «υπερασπίζομαι» την εν λόγω πρόταση. Σουρεαλισμός….)
Συμπερασματικά, όσον αφορά στην σχεδίαση, το concept των πολλαπλών αποστολών και διαμορφώσεων το οποίο σε μεγάλο βαθμό έχει διαμορφώσει τα χαρακτηριστικά σχεδίασης των LCS/HF2 παρουσιάζει ορισμένες μοναδικές δυνατότητες τις οποίες καλείται να αξιοποιήσει το ΠΝ προς όφελος του. Διαφορετικά, αν τα παραβλέψει, τα ίδια αυτά χαρακτηριστικά αποτελούν το αδύναμο σημείο της εν λόγω πρότασης.
Οπλισμός: Ή διαφορετικά ο «πόλεμος των κελιών». Η φρεγατιάδα σε μεγάλο βαθμό αναλώθηκε στην αναγκαιότητα AAW και άμυνας απέναντι σε επιθέσεις κορεσμού. Υπήρχαν περίοδοι στις διάφορες διαδικτυακές «μάχες» που η AAW είχε… παραδοθεί στα Arleigh Burke ή Ticonderoga, ή στις μεταχειρισμένες FREMM και οι νέες φρεγάτες είχαν αναλάβει πιο συμβατικούς ρόλους. Όταν έγινε αντιληπτό ότι δεν παίζει να βρεθεί σοβαρό μεταχειρισμένο πλοίο που να αναλάβει την αεράμυνα περιοχής, φούντωσε το σενάριο να έχουν οι νέες φρεγάτες δυνατότητες AAW. Και τότε αναδείχθηκε η μάχη των κελιών. Εγώ έχω περισσότερα κελιά από σένα, ναι αλλά εγώ έχω καλύτερα βλήματα από σένα και διάφορα άλλα τέτοια όμορφα. Είμαστε λίγο άνθρωποι της υπερβολής. Εκεί που οι MEKO είχαν και θα συνεχίσουν να έχουν 16 αντιαεροπορικά βλήματα, ξαφνικά δεν είναι αρκετά τα 32, ενίοτε ούτε καν τα 64 βλήματα. Για μερικούς είναι γραμμένο στις πλάκες του Μωυσή ότι οι νέες μας φρεγάτες θα φέρουν σύστημα εκτοξευτή Mk41, το ερώτημα είναι αν θα έχουν 1, 2, 3, 4 ή και παραπάνω οκτάδες. Λες και δεν υπάρχουν θέματα κόστους, βάρους, κατάληψης επιφάνειας κ.λπ. το θέμα είναι αν μπορούμε να χώσουμε περισσότερα καπάκια…
Οι HF2 έχουν δεχθεί την μεγαλύτερη κριτική (μετά έπονται οι FDI-HN και Bergamini που φέρουν το… μίασμα ονόματι Sylver), καθώς η σχεδίαση δεν επιτρέπει την τοποθέτηση ικανού αριθμού κελιών. Η LM έχει καταθέσει ολοκληρωμένη πρόταση (βάσει συγκεκριμένων ελάχιστων προδιαγραφών που έχει θέσει το ΠΝ) η οποία βασίζεται σε ένα εκτοξευτή Mk41 και μετά από αρκετή πίεση σε επιπλέον τριών κελιών. Αναφέρθηκε πρόσφατα ότι το πλοίο μπορεί να δεχθεί άλλους τρεις επιπλέον, για σύνολο 14.
Η προαναφερθείσα τριγωνική γέφυρα μάλλον περιορίζει περαιτέρω την μετατόπιση του εκτοξευτή Mk41 προς τα πίσω, μακριά από το πρωραίο πυροβόλο, καθιστώντας δυνατή την τοποθέτηση μόνο τριών κελιών. Δεν είναι ξεκάθαρο που ακριβώς θα μπορούσαν να μπουν τα επιπλέον 3, αλλά είναι προφανές ότι δεν χωρούν 2 οκταπλά ΜΚ41 είτε εγκάρσια είτε διαμήκη τοποθετημένα πίσω από το πυροβόλο. Θεωρώ ότι το επιχείρημα πως οι Αμερικανοί ήθελαν να κρατήσουν χαμηλά το κόστος επανασχεδιάσης αυτοαναιρείται από την σε μεγάλο βαθμό επανασχεδίαση της υπερκατασκευής (σε σύγκριση με τις MMSC και LCS) και την τοποθέτηση σε άλλες θέσεις άλλων οπλικών συστημάτων σε σχέση με τις σαουδαραβικές φρεγάτες.
Είναι όμως 11 κελιά αρκετά; Το μεγάλο πλεονέκτημα των Mk41 έναντι των Sylver είναι η δυνατότητα τοποθέτησης τετράδων βλημάτων ανά κελί. Οι HF2 μπορούν να φέρουν οποιοδήποτε συνδυασμό ESSM Blk2 και CAMM-ER μέχρι συνόλου 44 βλημάτων, ενώ εφόσον είναι επιθυμητός ο εξοπλισμός των πλοίων με VL-ASROC αυτά μπορούν να τοποθετηθούν ένα ανά κελί. Ακόμα και έτσι, οι HF2 υπερτερούν σε αριθμό βλημάτων έναντι των FDI-HN και Bergamini, αν και παραμένει η κριτική περί των δυνατοτήτων των βλημάτων που χρησιμοποιούνται. Εφόσον δεν είναι επιθυμητή η δυνατότητα AAW η οποία «αναλώνει» ένα κελί ανά βλήμα, αντικειμενικά μιλώντας, δεν υπάρχει κάποια ιδιαίτερη ανάγκη να γεμίσουν τα πλοία με εκτοξευτές Mk41. Σίγουρα 64 βλήματα (ή και 128) είναι προτιμότερα από 44, αλλά ποιο το κόστος αυτών και ποια η πιθανότητα ακόμα και στο πολύπλοκο περιβάλλον της Ανατολικής Μεσογείου ή του Αιγαίου να απαιτηθούν τόσα πολλά βλήματα για την «σωτηρία» μιας φρεγάτας μας; Αν είναι να ξοδεύουμε ESSM Blk2 ή CAMM-ER του 1+ εκ. ευρώ για κατάρριψη drones των χιλιάδων ευρώ, κάτι δεν έχουμε σχεδιάσει σωστά ως στρατηγική χρήσης των εν λόγω πλοίων.
Τα πράγματα σαφώς δυσκολεύουν εφόσον ορισμένα κελιά χρησιμοποιηθούν για VL-ASROC. Τότε ο αριθμός των κελιών για αντιαεροπορικά βλήματα μειώνεται ραγδαία και δημιουργεί πιεστικά προβλήματα. Προσωπικά δεν θεωρώ ότι το ΠΝ θα επενδύσει σε πολύ μικρό αριθμό VL-ASROC για μια αμφιβόλου επαύξηση των ανθυποβρυχιακών δυνατοτήτων του πλοίου (βλ. παρακάτω) με «θυσία» την αντιαεροπορική του άμυνα.
ΑΠΟΨΗ: Πόσοι Mk41 μπορούν να μπουν σε μια “αλουμινότρατα” HF2;
Το «κακό» με τόσο μικρό αριθμό κελιών και την αδυναμία μελλοντικής τους αύξησης είναι ότι χαιρετάμε δια παντός την δυνητική ικανότητα μεταφοράς των SM-2. Έτσι και αλλιώς απαιτείται η χρήση ραντάρ APAR 2, το οποίο η πρόταση της LM δεν φέρει, αλλά άλλο να υπάρχει η δυνατότητα αναβάθμισης στο μέλλον και άλλο να αποκλείεται αυτή εντελώς. Κρίμα. Προσωπικά πιστεύω ότι αν κατέβαινε η LM με το APAR 2 ή ακόμα και με το δικό τους AN/SPY-6(V)3 όπως στην πρότασή τους για το πρόγραμμα FFG(X) θα έδινε άλλη δυναμική στην σχεδίαση HF2. Αλλά όπως είπαμε, λόγω περιορισμών FMS και κόστους δεν ήταν εφικτό αυτό.
ΟΚ, τι άλλο κουβαλάει η HF2. Έχει το περιβόητο Leonardo (ΟΤΟ-Melara) 76mm STRALES, και μετά και την τελευταία επανασχεδίαση ένα FCR Stir 1.2. Πάνω από το υπόστεγο ελικοπτέρων φέρει και σύστημα RAM 21 πυραύλων, 2×4 αντιπλοϊκούς NSM και δύο τηλεκατευθυνόμενα πυροβόλα 20mm. Στην μακέτα της DEFEA αλλά και στην τελευταία καλλιτεχνική απεικόνιση διακρίνονται και οκτώ πολυβόλα των 0,5 in. με τα χαρακτηριστικά τους ασπίδια. Ορθώς οι συγκεκριμένες «συστοιχίες» πολυβόλων προκάλεσαν την θυμηδία πολλών σχολιαστών. Μουρμούρας συνέχεια είναι η θέση στην οποία τοποθετούνται τα τηλεχειριζόμενα πυροβόλα των 20mm. Σε απόσταση αναπνοής μεταξύ των εκτοξευτών NSM και της παρακείμενης κατασκευής. Δεν μπορώ, να καταλάβω γιατί δεν αλλάζουν μεταξύ του θέση οι εκτοξευτές NSM και τα πυροβόλα, ώστε τα τελευταία να έχουν μεγαλύτερο τόξο βολής. Η γιατί δεν τοποθετούνται εκατέρωθεν του ιστού του ραντάρ, έστω λίγο ψηλότερα αλλά με απεριόριστο τόξο βολής. Είπαμε δεν πρέπει να μουρμουράω!
Ναι, αλλά κάτι λείπει. Τορπίλες. Ειλικρινά τώρα, πόσο ανέφικτο θα ήταν να προστεθούν δύο τριπλοί εκτοξευτές Mk-32 (SVTT) στην γωνία του ελικοδρομίου ακριβώς μπροστά από το υπόστεγο; Πιθανά σε αυτές τις δυο γωνίες να μην ενοχλούσαν καν την απογείωση ή προσγείωση του ελικοπτέρου ενώ η επαναφόρτωση θα μπορούσε να γίνεται πολύ εύκολα. Μετά κατηγορούν κάποιοι τους Γάλλους για δυστοκία επανασχεδιασμού και μετατροπών. μήπως είναι προτιμότερο δηλαδή το πλοίο να βασίζεται σε τρεις τορπίλες όλες και όλες από το σύστημα VL-ASROC; Όσο και να υπερτερεί λόγω εμβέλειας.
Συμπερασματικά, όσον αφορά στον οπλισμό. Προφανώς υστερεί η HF2 έναντι των άλλων τριών προτάσεων που φέρουν κατ’ ελάχιστο 2 Mk41, αλλά εφόσον δεν είναι επιθυμητή η δυνατότητα AAW υπερτερεί έναντι των FDI-HN και Bergamini λόγω της ανελαστικότητας των Sylver να φέρουν πολλαπλά βλήματα ανά κελί περιορίζοντας το δυναμικό σε 16 έως 32 βλήματα. Η HF2 υστερεί επίσης σε τορπίλες έναντι όλων των προτάσεων, αλλά ο υπόλοιπος οπλισμός είναι standard, ήτοι πυροβόλο STRALES (που φέρουν όλες οι προτάσεις), εκτοξευτή RAM και δύο τηλεκατευθυνόμενα πυροβόλα. Οι αντιπλοϊκοί πύραυλοι είναι οι NSM, αλλά ας μην μπούμε στην διαδικασία κριτικής τους έναντι των Exocet. Σε γενικές γραμμές ικανοποιητικός οπλισμός, σίγουρα δεν κάνει την διαφορά, αλλά αν η διαφορά δεν είναι το ζητούμενο, δεν καταλαβαίνω που είναι εντέλει και το πρόβλημα και η όποια κριτική.
Ηλεκτρονικός εξοπλισμός: Ας αρχίσουμε με μια «αιρετική» δήλωση. Ο ηλεκτρονικός εξοπλισμός των HF2 είναι πληρέστατος (με κάποια επιφύλαξη). Μην σας προκαλεί εντύπωση, δεν δήλωσα ότι είναι ο καλύτερος, αλλά δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι οι Αμερικανοί περιλαμβάνουν τα πάντα! Παρόλο που προσωπικά θεωρώ ότι οι FDI-HN θα φέρουν σύστημα ECM είτε άμεσα είτε στο άμεσο μέλλον, αν θέλουμε να είμαστε αρκούντως αντικειμενικοί, με βάση τις πληροφορίες που έχουν βγει στην δημοσιότητα, τις μακέτες και τις καλλιτεχνικές απεικονίσεις δεν επιβεβαιώνεται ότι οι FDI-HN θα έχουν σίγουρα ECM. Για τις ολλανδικές 11515ΗΝ μάλλον είναι σίγουρη η τοποθέτηση ECM της Thales, πιθανά ίσως και στις AH140 και Α200, αλλά προς το παρόν ας είμαστε επιφυλακτικοί.
Ποια είναι η επιφύλαξη; Πριν την αναφέρουμε, ας μιλήσουμε κατ’ αρχάς για το ραντάρ TRS-4D, όπου δεν χρειάζεται να επανεφεύρουμε τον τροχό, καθώς η ΠΤΗΣΗ σε δυο άρθρα της τον Νοέμβριο του ’20 έκανε εμπεριστατωμένη τεχνική σύγκριση με μερικά από τα ραντάρ των ανταγωνιστικών προτάσεων (https://www.ptisidiastima.com/trs-4d-vs-seafire/ και https://www.ptisidiastima.com/choices-for-mmsc-hn-radar/). Συμφωνούμε ή διαφωνούμε, η σύγκριση υπάρχει ας την ξαναδιαβάσουμε όλοι από μια άλλη οπτική. Ποια είναι αυτή; Ότι το TRS-4D είναι ένα εξαιρετικό ραντάρ για αυτό που καλείται να κάνει. Με βάση το προηγούμενο άρθρο μου περί Καινοτομίας και Ρίσκου, αντικειμενικά το TRS-4D δεν φέρει κάποια καινοτομία. Αλλά για αυτό που καλείται να υποστηρίξει, δηλαδή την άμυνα σε επιθέσεις κορεσμού είναι μια χαρά ραντάρ, σε σύγκριση μάλιστα με μερικά μπορεί να παρακολουθεί και περισσότερους στόχους. Και σε αντίθεση με τα υπόλοιπα ραντάρ ή συνδυασμών τους το TRS-4D μπορεί εν δυνάμει να τοποθετηθεί και στις ΜΕΚΟ 200, με κατακόρυφη αύξηση ομοιοτυπίας, αν αυτό είναι το ζητούμενο.
Ναι, αλλά δεν θα είναι μια «χαμένη ευκαιρία» να μπει το ΠΝ στον κόσμο των ραντάρ σταθερής διάταξης (APAR 2/ SM400, SeaFire); Μπορεί. Αλλά αν αυτά δεν επιφέρουν κάποιο συνταρακτικό πλεονέκτημα επιδόσεων ποιος ο λόγος να μπει το ναυτικό σε αυτή την τεχνολογία. Επαναλαμβάνω, προσωπικά δεν αμφισβητώ την ανωτερότητα ενός ραντάρ APAR 2 ή SeaFire έναντι των υφιστάμενων rotator AESA, αλλά ειλικρινά αν δεν υπάρχει η δυνατότητα της πλήρους αξιοποίησης των δυνατοτήτων τέτοιων ραντάρ λόγω περιορισμών οπλισμού ή στρατηγικής χρήσης των πλοίων, προς τι η αγωνία να εξοπλίσουμε τις φρεγάτες μας με τέτοια υπερσύγχρονα ραντάρ υψηλού ρίσκου; Μην υπερεξοπλίσουμε ηλεκτρονικά τις δικές μας φρεγάτες χωρίς να τις έχουμε φορτώσει με τα κατάλληλα όπλα. Αλλιώς, υπομονετικά θα κάθονται να παρακολουθούν οι αξιωματικοί μας χιλιάδες στόχους χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν. Υπό αυτή την έννοια, η LM ορθώς επέλεξε το περιστρεφόμενο TRS-4D για μείωση ρίσκου καλύπτοντας πλήρως τις απαιτήσεις του πλοίου.
Combat Management System. Το περιβόητο COMBATSS-21. Προσωπικά προσπερνώ ως προσέγγιση marketing τη δήλωση της LM ότι «This system is built from Aegis Common Source Library». Αυτό δεν το κάνει αυτόματα Aegis, να εξηγούμαστε. Να είμαστε σίγουροι ότι αν το COMBATSS-21 ήταν καθαρόαιμο Aegis θα το διαφήμιζαν δεόντως! Αυτό όμως δεν παύει να σημαίνει ότι το CMS αυτό είναι ένα αξιόλογο σύστημα ανοιχτής αρχιτεκτονικής. Σε αυτό το πλαίσιο, και μη γνωρίζοντας περισσότερες λεπτομέρειες διαμόρφωσης και επιδόσεων, επί της αρχής υπερτερεί του CMS SETIS και Athena των FDI-HN και FREMM-IT αντίστοιχα, τα οποία αναφέρονται ως κλειστής αρχιτεκτονικής. Έχουν αναρτηθεί αναρίθμητα σχόλια για το πόσο υπερτερούν τα συστήματα TACTICOS της Thales έναντι του SETIS, κλπ. Σίγουρα η Thales με τα TACTICOS έχει τεράστιες βιβλιοθήκες για ενσωμάτωση όποιου συστήματος επιθυμεί ο πελάτης, αλλά από την άλλη μεριά, στην δική μας περίπτωση δεν θέλουμε να ενσωματώσουμε την Άρτα και τα Γιάννενα. Ένα Strales, ένα RAM, ένα ραντάρ AESA και κάτι πυραύλους. Άντε και κάποιο sonar. Ακόμα και το SETIS, κατά την γνώμη μου, τα καταφέρνει μια χαρά. Αλλά εδώ μιλάμε για το COMBATSS-21. Το θετικό είναι ότι το CMS αυτό θα αποτελέσει την βάση για το αντίστοιχο CMS των μελλοντικών φρεγατών κλάσης Constellation του USN. Άρα δεν τίθεται θέμα υποστήριξης. Ενώ παράλληλα το ΠΝ θα απολαμβάνει όλες τις αναβαθμίσεις των σχετικών συστημάτων και modules. Το ΠΝ επιλέγει ένα αξιόπιστο CMS που θα κάνει την δουλειά του.
Τι θυμήθηκα τώρα! Την απόλυτη συμβατότητα με τα MH-60R και την δικτυοκεντρική προσέγγιση του εν λόγω CMS. Όσο θετικός και να προσπαθήσω να είμαι, δεν μπορώ παρά να παραδεχθώ ότι πιο marketing πεθαίνεις. Δεν κατανοώ αυτή την εμμονή της LM ότι μόνο με το δικό της CMS τα MH-60R θα είναι πλήρως συμβατά και αξιοποιήσιμα. Δηλαδή η Thales με τα εξαιρετικά TACTICOS και την τεράστια εμπειρία δεν μπορεί να διασυνδέσει πλήρως τα ελικόπτερα για να παρέχουν μια ολοκληρωμένη εικόνα του θαλάσσιου περιβάλλοντος η οποία να αναμεταδίδεται σε άλλα πλοία με συστήματα TACTICOS; Ας μην υπερβάλουμε. Κατανοώ, όμως, ότι σε σχέση με τα υπόλοιπα CMS και ιδιαίτερα τα SETIS και Athena τα οποία έχουν σχεδιαστεί για άλλα ελικόπτερα, το COMBATSS-21 όντως από την πρώτη μέρα θα είναι πλήρως λειτουργικό και διασυνδέσιμο με τα MH-60R. Αλλιώς θα τους κυνηγάει το USN. Μην το ξεχνάμε αυτό!
Sonar. Εδώ είναι η επιφύλαξη για την πληρότητα του ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Τα πλοία δεν φέρουν sonar κύτους. Αρκετοί από εμάς κόβουμε φλέβες από τα νεύρα μας, άλλοι αλαφιασμένοι κυκλοφορούν και κραυγάζουν «αίσχος», άλλοι πιο χαλαροί αναφωνούν ένα «και τι έγινε;». Βρε μπας και οι τελευταίοι έχουν δίκιο; Ο γράφων θεωρεί αναπόσπαστο μέρος του ηλεκτρονικού εξοπλισμού μιας σύγχρονης φρεγάτας ASW το σόναρ κύτους. Ο γράφων όμως δεν είναι ούτε αξιωματικός του ΠΝ ούτε ειδήμων στα σόναρ. Αν μπορούσα να επιλέξω μεταξύ του να έχει σόναρ κύτους/πλώρης η φρεγάτα έναντι να μην έχει, μάλλον ασυναίσθητα θα επέλεγα να έχει. Καλύτερα να έχεις κάτι παρά να σου λείπει. Έτσι δεν είναι; Ή μήπως δεν ισχύει αυτό; Ποιο το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της HF2 έναντι των άλλων προτάσεων; Η ταχύτητα, όπου πιθανά θα υπερβαίνει κατά πολύ τους 30 κόμβους. Η ύπαρξη σόναρ επί του κύτους του πλοίου αναιρεί αυτόματα την δυνατότητα επίτευξης τόσο υψηλών ταχυτήτων, αν αυτό είναι το ζητούμενο βέβαια. Άρα το να έχεις σόναρ, να μην σου προσφέρει και ιδιαίτερα πράγματα και από την άλλη να σου αναιρεί το κύριο ζητούμενο (ταχύτητα), μάλλον θα πρέπει να αναθεωρήσουμε ορισμένες απόλυτες απόψεις.
Σίγουρα υπάρχουν ανάμεσα στους αναγνώστες και σχολιαστές καταξιωμένοι αξιωματικοί και ειδήμονες του ανθυποβρυχιακού πολέμου. Αυτοί μπορούν να σας αναλύσουν τα πλεονεκτήματα του VDS έναντι των σόναρ επί πλοίων. Η HF2 θα φέρει VDS, δεν γνωρίζω προσωπικά αν θα είναι το καλύτερο διαθέσιμο παγκοσμίως (όπως π.χ. θεωρείται το CAPTAS-4), αλλά ας μην παραγκωνίζουμε το γεγονός ότι το VDS της LM πιθανά ως διάταξη, μέγεθος και κόστος να μπορεί να τοποθετηθεί και στις ΜΕΚΟ στο πλαίσιο του EMZ. Αν κάνει την δουλειά του, αν δέχεται συμπληρωματικές πληροφορίες από τα MH-60R και αν όντως δημιουργείται μια πλήρης εικόνα του υποθαλάσσιου περιβάλλοντος, τότε μια χαρά, έχουμε και ομοιοτυπία, την οποία με CAPTAS-4 δύσκολα μπορούμε να επιτύχουμε. Παραμένει το βασικό ερώτημα τι γίνεται όσο το VDS δεν είναι σε λειτουργία. Υποθέτω, ήδη το ΠΝ με τα προβληματικά συστήματα sonar των Kortenaer, τα οποία μάλλον πλέον δεν λειτουργούν, έχει αναπτύξει ανάλογες τακτικές. Αξίζει να κάνει το ίδιο και στις μελλοντικές μας φρεγάτες; Το ΠΝ γνωρίζει αν αξίζει όλο αυτό έναντι των υπολοίπων προτερημάτων των HF2.
Σύστημα πρόωσης: Προβληματικό σύστημα, σπάει, θέλει ρυμουλκά, θα μας μένει στη μέση του Αιγαίου κλπ κλπ. Μήπως υπερβάλουμε; Μην σοκάρεστε, την ερώτηση την κάνω και στον εαυτό μου. Αμφισβητεί κανείς ότι το USN θα δώσει λύση στο εν λόγω πρόβλημα; Διακρατική είναι η συμφωνία, όχι μεταξύ Ελλάδας και LM. H LM έτσι και δεν δώσει πραγματική λύση στο θέμα αυτό είναι υπόλογη απέναντι στο USN. Ας μην το προσπερνάμε έτσι αυτό. Και μην ξεχνάμε ότι η Renk είναι σοβαρότατη εταιρεία, θέλει να δώσει λύση σε ένα δύσκολο τεχνικά εγχείρημα όπως το σύστημα πρόωσης των LCS. Ας μην το κουράζουμε άλλο. Σήμερα είναι προβληματικό, όντως, αλλά όταν θα παραλαμβάνουμε την πρώτη μας φρεγάτα θα έχει λυθεί το θέμα.
Lockheed Martin: Έχει λυθεί το θέμα του κιβωτίου των LCS, τα πλοία είναι σε δοκιμές
Γεωστρατηγικός παράγοντας και τέλος της άσκησης: Οι Η.Π.Α. είναι στρατηγικός μας σύμμαχος και έχουμε κοινά συμφέροντα και αξίες. Μπορεί να μην αρέσει αυτό σε μερικούς σχολιαστές και sites, αλλά ανήκουμε στην Δύση. Οι σχέσεις μας με τις ΗΠΑ είναι στο καλύτερο δυνατό σημείο εδώ και δεκαετίες. Ευτυχώς. Επίσης, έχουμε στα σκαριά την ανανέωση της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (MDCA). Πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναμορφώσουμε τον ρόλο μας στην περιοχή. Τα απτά δείγματα γραφής των ΗΠΑ έναντι στις προκλήσεις της Τουρκίας μας επιτρέπουν να είμαστε αισιόδοξοι.
Αγοράζοντας φρεγάτες με κριτήριο την εξωτερική μας πολιτική και τη γεωπολιτική ισχύ
Πολλοί απογοητεύθηκαν από το συνολικό πακέτο των HF2. Ίσως κάποιοι υπέρμετρα και άκριτα καλλιέργησαν ελπίδες ότι θα μας παραχωρηθούν Arleigh Burke, ότι η πρόταση θα είναι τόσο εξαιρετική που δεν θα μπορούμε να την αρνηθούμε κλπ. Η πραγματικότητα ήταν σαφώς πιο απογοητευτική. Οι HF2 δεν κάνουν την διαφορά έναντι των υπολοίπων προτάσεων, ενώ προς το παρόν δεν διαφαίνεται κάποια σοβαρή ενδιάμεση λύση. Τουλάχιστον, ας είμαστε αντικειμενικοί, οι Αμερικανοί είναι ίσως οι μόνοι που έχουν περιγράψει μέχρι τελευταίου δολαρίου το πραγματικό κόστος της πρότασής τους. Είναι υποχρεωμένοι άλλωστε λόγω FMS. Κάτι που πιθανά δεν έχουν κάνει με την ίδια λεπτομέρεια όλοι οι υπόλοιποι κατασκευαστές.
Ωραία, λοιπόν. Τότε πως θα πεισθούμε να αποδεχθούμε «μέτρια» πλοία, χωρίς να υπάρχει κάποιο ουσιαστικό αντάλλαγμα; Θέλουμε πραγματικά να χρησιμοποιήσουμε Ticonderoga; Τι εντέλει πρέπει να προσφέρουν οι ΗΠΑ ώστε να αποδεχθούμε την φαινομενικά «αδύνατη» πρότασή τους; Ειλικρινά δεν ξέρω. Δεν μπορώ να πω ψέματα. Δεν ξέρω. Προσωπικά έτσι και οι ΗΠΑ παραχωρούσαν έστω και ένα Arleigh Burke, ένα πλοίο που πραγματικά κάνει την διαφορά στην περιοχή, θα πανηγύριζα και θα μιλούσα για κίνηση ματ του ΠΝ. Για τα Ticonderoga έχω εκφράσει πολλάκις τις επιφυλάξεις μου, αλλά έχω την αίσθηση από όσα διαβάζω ότι μάλλον και το ΠΝ έχει δεύτερες σκέψεις. Θα δώσουν όμως σύντομα απάντηση οι ΗΠΑ. Υπομονή, μετά τα μπάνια του λαού θα γνωρίζουμε.
Γενικά συμπεράσματα άσκησης
Πιθανά ακούγομαι απαισιόδοξος στην ακριβώς προηγούμενη ενότητα και να αυτοαναιρώ την όλη άσκηση. Αλλά αυτό ήθελα να αποδείξω με την άσκηση αντικειμενικότητας που υπέβαλα τον εαυτό μου αλλά και όσους αναγνώστες είχαν την Ιώβειο υπομονή να διαβάσουν όλο αυτό το κείμενο. Ότι μπορεί μια πρόταση να αφορά καλή φρεγάτα, αλλά το συνολικό πακέτο να πάσχει. Το πρόβλημα είναι πολυπαραγοντικό. Εμείς ως απλοί μη-ειδήμονες αναγνώστες βασιζόμαστε στις ελάχιστες γνώσεις που έχουμε αποκομίσει από την μελέτη των επίσης ελάχιστων πληροφοριών που είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο. Αυτή η μη-αναστρέψιμη κατάσταση αυξάνει την επικινδυνότητα να διαμορφώνουμε λανθασμένες απόψεις τις οποίες να μην μπορούμε ούτε καν να υποστηρίξουμε ή τεκμηριώσουμε. Την εποχή του διαδικτύου και της φαινομενικά εύκολης πρόσβασης στην πληροφορία απαιτείται δυσανάλογα μεγάλη προσπάθεια ανάλυσης των διαθέσιμων πληροφοριών έτσι ώστε να διαχωριστούν οι πραγματικά χρήσιμες από τα fake news. Στο πλαίσιο αυτό καλύτερα να μην εμπιστευόμαστε κανέναν.
Στην φρεγατιάδα πρέπει όλοι μας να είμαστε πολύ προσεκτικοί στις απόψεις μας. Αν οι απαντήσεις στο πολύπλοκο αυτό πρόβλημα ήταν εύκολες θα είχαν δοθεί μήνες πριν. Είναι πολύ εύκολο να φανατιζόμαστε. Ειδικά όταν αυτό βάζει κάτω από το χαλί την υποχρέωση μας να μπορούμε να υποστηρίζουμε και να τεκμηριώνουμε την άποψή μας. Οι HF2 είναι εύκολο «θύμα». Δεν ξέρω αν κατάφερα να μεταπείσω κανέναν (ούτε καν τον εαυτό μου) για την καταλληλότητα της εν λόγω πρότασης. Πιστεύω όμως ότι μεταμορφώθηκα σε καλύτερο αναγνώστη, σε καλύτερο σχολιαστή με περισσότερη αντικειμενικότητα μετά από την προσπάθεια και την άσκηση αυτή. Γιατί; Επειδή διάβασα αρκετά, άντλησα πληροφορίες από παντού, έστυψα το μυαλό μου να τις αναλύσει και να συνθέσει μια άποψη. Αυτό, θεωρώ, ότι αξίζει όλο τον κόπο για αυτό το πόνημα. Στην Δημοκρατία πρέπει να ακούγονται όλες οι απόψεις. Η ΠΤΗΣΗ έχει το θάρρος να τις φιλοξενεί. Ας το σεβαστούμε και ας το απολαύσουμε.
Υ.Γ. Περιμένω αντίστοιχες ασκήσεις αντικειμενικότητας από φίλους συν-σχολιαστές για τις υπόλοιπες προτάσεις φρεγατών. Ας ανταποκριθούν κάποιοι στην πρόκληση. Η «δύσκολη» περίπτωση, άλλωστε, έφυγε…
