Ένα από τα πολλά «ευφυολογήματα» που έχουν κυκλοφορήσει για τον πόλεμο στην Ουκρανία (αν και κανένας πόλεμος δεν είναι πεδίο για εξυπναδισμούς) λέει το εξής: «Η Ρωσία υφίσταται ναυτικές ήττες από μια χώρα που δεν έχει ναυτικό». Εμείς συζητήσαμε το θέμα με δύο ειδήμονες του Πολεμικού Ναυτικού, τους αντιναυάρχους ε.α. Σπύρο Κονιδάρη και Δημήτρη Καβουλάκο, οι οποίοι έχουν και μεγάλη εμπειρία αλλά και ειδικά εμπειρία διοίκησης φρεγατών, οπότε γνωρίζουν καλά από τακτικές και προκλήσεις του σύγχρονου πολέμου επιφανείας. Πριν προχωρήσουμε όμως στις διαπιστώσεις τους, να απαριθμήσουμε τις κύριες ναυτικές απώλειες μέχρι τώρα στον συγκεκριμένο πόλεμο, ξεκινώντας από τη Ρωσία:
Αρχικά η μεγαλύτερη απώλεια είναι η βύθιση του καταδρομικού Moskva, 10.000 τόνων, στις 13 Απριλίου από παράκτιους ουκρανικούς αντιπλοϊκούς πυραύλους Neptune, πιθανότατα με ταυτόχρονη παρενόχληση από ουκρανική μη επανδρωμένα, Bayraktar TB2 και με τον εντοπισμό του πλοίου να παρέχεται από αμερικανικό αεροσκάφος ναυτικής συνεργασίας P-8. Τo Moskva, ναυαρχίδα του στόλου της Μαύρης Θάλασσας ήταν το μεγαλύτερο ρωσικό πολεμικό στην περιοχή, και η μεγαλύτερη απώλεια για το Ρωσικό Ναυτικό από το Β’ Παγκόσμιο…
Πιο πριν χρονικά είχαμε τη βύθιση του αποβατικού Saratov, 3.400 τόνων, κλάσης Alligator που ήταν αραγμένο στο λιμάνι του Μπερντιάνσκ. Το σκάφος χτυπήθηκε στις 24 Μαρτίου από ουκρανικό βαλλιστικό πύραυλο. Στο ίδιο περιστατικό δύο ακόμη ρωσικά αποβατικά κλάσης Ropucha των 2.800 τόνων, υπέστησαν ζημιές, τα Caesar Kurnikov και Novocherkassk.
Ακόμη είχαμε απώλεια πέντε περιπολικών σκαφών κλάσης Raptor (23 τόνων) και ενός μικρού αποβατικού κλάσης Serna (60 τόνων) τα οποία καταστράφηκαν αραγμένα ή γύρω από το νησί των Φιδιών, σε μάχες κατά την 1η εβδομάδα του Μάιου. Στο νησί συνεχίζεται η σύγκρουση Ρωσίας και Ουκρανίας, καθώς η Μόσχα προσπαθεί να εδραιώσει εκεί παρουσία και η Ουκρανία με χρήση μη επανδρωμένων (κυρίως Bayraktar TB2) αλλά και μαχητικών, αρνείται αυτή την παρουσία με συνεχείς βομβαρδισμούς.
Ουκρανικό Bayraktar TB2 εναντίον ρωσικών ταχύπλοων στη Μαύρη Θάλασσα
Αναφέρουμε εδώ και την υπόθεση της φρεγάτας Admiral Makarov, η τύχη της οποίας μέχρι σήμερα παραμένει αδιευκρίνιστη. Οι αρχικές ουκρανικές αναφορές για χτύπημα της, στις 5 και 6 Μαΐου (πάλι από αντιπλοϊκούς πυραύλους) δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Αλλά το σκάφος είναι «φάντασμα» από ρωσικής πλευράς, καθώς τόσες μέρες τώρα δεν το εμφανίζει πουθενά! Στην παραδοξότητα συνεισφέρουν αναφορές ανεξάρτητων παρατηρητών, που εντοπίζουν σκάφη της ίδιας κλάσης με το Makarov να κινούνται στη Μαύρη Θάλασσα κοντά στη Σεβαστούπολη (μελετώντας δορυφορικές εικόνες), χωρίς όμως να μπορεί να διαπιστωθεί με ακρίβεια αν ένα από αυτά είναι πράγματι το Makarov. Έτσι ναι μεν δεν καταγράφεται το Makarov ως ρωσική απώλεια, ενώ ούτε οι Ουκρανοί επιμένουν, αλλά σίγουρα ο χειρισμός της Μόσχας από πλευράς δημόσιας εικόνας και κύρους του Ναυτικού της είναι «απώλεια», καθώς άφησε τις φήμες περί χτυπήματος του να κυκλοφορούν χωρίς να τις διαψεύδει πειστικά.
Από την άλλη το μικρό ουκρανικό ναυτικό έχει μεν εξαϋλωθεί αλλά το μεγαλύτερο μέρος του όχι σε ναυτική μάχη. Καθώς η ουκρανική ναυαρχίδα, η φρεγάτα κλάσης Krivak III, Hetman Sahaidachny αυτοβυθίστηκε στο λιμένα του Μικολάγιεφ για να μην καταληφθεί από τους Ρώσους, ενώ τα περισσότερα ουκρανικά σκάφη, περιπολικά, αποβατικά, πυραυλοφόρα, βοηθητικά, αιχμαλωτίστηκαν αραγμένα στα λιμάνια του Μπερντιάνσκ και της Μαριούπολης. Κάποια καταστράφηκαν από αεροπορικούς βομβαρδισμούς τις πρώτες μέρες του πολέμου.
Αναφορά για αυτοβύθιση ουκρανικής φρεγάτας, του μεγαλύτερου σκάφους του Ναυτικού τους
Το ισοζύγιο λοιπόν απωλειών τουλάχιστον ως τονάζ και κυρίως ως πολεμικές ενέργειες, είναι σαφώς υπέρ της Ουκρανίας. Η οποία έχει αξιοποιήσει τα εναπομείναντα όπλα της, δηλαδή τους λιγοστούς αντιπλοϊκούς πυραύλους Neptune που είχε προλάβει να παράγει και να παραλάβει (εκτιμώνται σε 16 έως 20 βλήματα το πολύ), τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη της, αλλά και τη «διακριτική» δυτική βοήθεια που δίνει τις γεωγραφικές θέσεις των ρωσικών πλοίων και μετά «νίπτει τα χείρας» για το τι ακολουθεί.
Η κρίση των ειδικών
Στη συζήτηση με τους ναυάρχους κ. Κονιδάρη και Καβουλάκο ξεκινήσαμε από την ερώτηση το κατά πόσο ένα πλοίο μπορεί να παραμείνει σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα. Καθώς ειδικά το Moskva, όπως φάνηκε από τις φωτογραφίες μετά το χτύπημα του, είχε ραντάρ αεράμυνας και πυραυλικά συστήματα σε φάση αναμονής ή κλειστά. Άρα το χτύπημα το βρήκε σε κάποια στιγμή όχι πλήρους συναγερμού.
Εδώ ο κ. Κονιδάρης ήταν απόλυτος. «Ούτε τα συστήματα, ούτε το πλήρωμα αντέχουν σε συνεχή ετοιμότητα πολλών ημερών. Τα ηλεκτρονικά δεν είναι για αδιάλειπτη χρήση, άρα θα υπάρξουν περίοδοι, συντήρησης, βλαβών, κλεισίματος τους για κάποιες ώρες, οπότε σταδιακά μειώνεται η δυνατότητα πλήρους ετοιμότητας. Και στην κρίση των Ιμίων το αντιμετωπίσαμε αυτό το θέμα». Ο ίδιος μας εξήγησε πως ακριβώς αυτή η σταδιακή «εκφύλιση», σε διάστημα αρκετών ημερών, της συμπεριφοράς των ηλεκτρονικών ενός σκάφους, μπορεί να γίνει αντιληπτή από παρακολούθηση. Θα μπορούσε έτσι στη Μαύρη Θάλασσα η αμερικανική εποπτεία μέσω αεροσκαφών, ραντάρ κ.λπ. να καταλάβει ότι το Moskva είναι σε φάση «καθοδική» από το πως εκπέμπει, άρα να ειδοποιηθούν οι Ουκρανοί για την κατάλληλη στιγμή να επιτεθούν.
Για τον κ. Κονιδάρη η κόπωση του προσωπικού είναι εξίσου κρίσιμη, αλλά δεν διαπιστώνεται το ίδιο εύκολα, οπότε εδώ το βασικό είναι -εφόσον μπορείς- να αποσύρεις το όποιο πλοίο ώστε να ξεκουράσεις προσωπικό και υλικό.
Στο ίδιο θέμα συναινεί και ο κ. Καβουλάκος. Όπως μας είπε «ένα καράβι αν είναι πλήρως στελεχωμένο και σε συναγερμό δουλεύει με 6ωρίες (όπου το πλήρωμα ακολουθεί ένα κύκλο 6 ωρών υπηρεσίας και 6 ωρών διακοπής όπου όμως είναι σε σχετική ετοιμότητα να αναλάβει άμεσα). Μια φρεγάτα π.χ. θα αντέξει με δυσκολία ένα τέτοιο ρυθμό για 10 ημέρες περίπου, εφόσον υπάρχει καλή διαχείριση. Μετά θα πρέπει να την τραβήξεις ‘πίσω’, εφόσον έχεις το περιθώριο». Ο ίδιος όμως τόνισε πως το Ρωσικό Ναυτικό στη Μαύρη Θάλασσα, θεωρητικά είχε αυτή την πολυτέλεια να αλλάζει πλοία σε επιφυλακή, καθώς δεν υπήρχε άμεση ουκρανική ναυτική απειλή. Γιατί δεν το έκανε όμως;
ΑΠΟΨΗ: Το Moskva δεν θα είναι το τελευταίο ρωσικό πλοίο που θα χαθεί στη Μαύρη Θάλασσα
«Θάνατος» σε 2 λεπτά
Επόμενο θέμα: Ποιο είναι το χρονικό περιθώριο που έχει ένα σύγχρονο πολεμικό πλοίο να αντιμετωπίσει ένα αντιπλοϊκό πύραυλο με ικανότητα sea skimming; Δηλαδή με προφίλ πτήσης λίγα μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας; Και οι δύο ναύαρχοι συμφώνησαν πως αυτό είναι ελάχιστο, καθώς τα ραντάρ του πλοίου -εφόσον είναι ενεργοποιημένα- θα εντοπίσουν ένα τέτοιο πύραυλο σε περίπου 30 χιλιόμετρα απόσταση. Αν μιλάμε για υποηχητικό πύραυλο που κινείται με 700-800 χιλιόμετρα την ώρα, τότε το πλοίο έχει ένα περιθώριο 2-3 λεπτών να εντοπίσει, στοχεύσει και εξαπολύσει πυρά αναχαίτισης. Άρα κάθε καθυστέρηση, έστω και λίγων δευτερολέπτων μπορεί να είναι θανάσιμη. Ενώ όπως μας είπε ο κ. Κονιδάρης αν είναι πλοίο δεν είναι σε ετοιμότητα θέλει τουλάχιστον ένα πεντάλεπτο για να «ενεργοποιηθεί» από τον συναγερμό του, οπότε μια τέτοια επίθεση θα το βρει απροετοίμαστο.
Kαι οι δύο μας θύμισαν το περιστατικό της βρετανικής φρεγάτας HMS Sheffield, η οποία χτυπήθηκε στον πόλεμο των Φώκλαντ το 1982 από πύραυλο Exocet, των Αργεντινών. Όπου έτυχε τη στιγμή του εντοπισμού των επερχόμενων βλημάτων, ο υπεύθυνος αξιωματικός αεράμυνας να μην είναι στο πόστο του, και ο βοηθός του να έχει πάει στην τουαλέτα! Έτσι την κρίσιμη ώρα οι αρμόδιοι δεν ήταν παρόντες στο κέντρο μάχης. Στη συνέχεια ο πύραυλος που χτύπησε το Sheffield κατέστρεψε -ανάμεσα στις ζημιές που προκάλεσε- και τον κύριο αγωγό ύδατος του πλοίου που τροφοδοτούσε τα συστήματα πυρόσβεσης. Έτσι το πλήρωμα δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει την φωτιά που ξέσπασε. Σύμφωνα με τους δύο ναυάρχους, είναι απόλυτα κρίσιμο να υπάρχει σε κάθε πλοίο μια αυστηρή, συνεχής και συστηματική εκπαίδευση του πληρώματος, ώστε να μπορεί να διαχειρίζεται τόσο την αεράμυνα (αλλά και κάθε οπλικό σύστημα) αλλά και ακόλουθα τη διαδικασία πυρόσβεσης, επισκευών κ.λπ. ώστε το πλοίο να έχει πιθανότητες επιβίωσης.
Άλλωστε όπως μας είπε ο κ. Κονιδάρης τα σύγχρονα σκάφη είναι δεδομένα ευάλωτα σε αντιπλοϊκούς πυραύλους, οι οποίοι πέρα από την εκρηκτική κεφαλή εκατοντάδων κιλών που φέρουν, έχουν τεράστια κινητική ενέργεια, αλλά και πιθανά υπόλοιπα καυσίμων από τον κινητήρα τους, που όλα μαζί δημιουργούν μια ισχυρότατη έκρηξη και κρούση.
Κορεσμός αεράμυνας και αυτοματισμοί
Το επόμενο θέμα που συζητήσαμε ήταν αν τα συστήματα αεράμυνας ενός πλοίου, όπως π.χ. το πυροβόλο Phalanx και ο εκτοξευτής πυραύλων RAM (μιλώντας για δυτικά συστήματα αλλά και για τα αντίστοιχα ρωσικά) μπορούν να αντιμετωπίσουν μια τέτοια επίθεση, πόσο μάλλον αν είναι στο «αυτόματο». Ο κ. Κονιδάρης συμφώνησε πως αυτοί οι αυτοματισμοί λειτουργούν, ενώ τα συγκεκριμένα συστήματα ρυθμίζονται (με διάφορα όρια) στο πως να αντιδρούν, σε τι αποστάσεις κ.λπ., έτσι ώστε να μην εξαντλούν το απόθεμα όπλων τους γρήγορα. Ο ίδιος πάντως θύμισε πως κάθε σύστημα μπορεί να εμφανίσει αστοχία, εμπλοκή, βλάβη άρα δεν υπάρχει κάποια «απόλυτη» λειτουργία. Ο κ. Καβουλάκος συμφώνησε και τόνισε π.χ. πως έχουν γίνει δοκιμές με πραγματικά πυρά όπου π.χ. Phalanx έχουν καταρρίψει εισερχόμενους Exocet. Αλλά εδώ μπαίνει το ζήτημα του κορεσμού, όπου π.χ. ένα αντιβληματικό σύστημα μπορεί να αντιμετωπίσει π.χ. 2 βλήματα, αλλά από 4 και πάνω θα «προβληματιστεί»…
Moskva: Ένα ακόμη “αβύθιστο” πλοίο στο βυθό, του Αντιναυάρχου ε.α Σπ. Κονιδάρη
Όπλα νέας εποχής ή «κλασικά»;
Τελικά το Moskva βυθίστηκε από κάποιο ειδικό, εξελιγμένο, νέο όπλο; Ο κ. Καβουλάκος διαφωνεί. Οι ουκρανικοί πύραυλοι Neptune έχουν ως βάση ένα υπάρχοντα ρωσικό/σοβιετικό πύραυλο, οπότε όποια και να είναι η εξέλιξη και βελτίωση τους δεν αποτελούν κάτι μη αναμενόμενο. Ακόμη, είναι σίγουρο πως κάθε ναυτικό κάνει ασκήσεις και σενάρια και εξελίσσει τη μέθοδο του, δοκιμάζοντας αρχικά τα δικά του όπλα. Άρα το Moskva να μην είχε πρόβλεψη ή δυνατότητα να αντιμετωπίσει ένα κατά βάση ρωσικό σύστημα, είναι μάλλον απίθανο. Ό ίδιος λέει: «Δεν είδαμε στη συγκεκριμένη περίπτωση νέα τεχνολογία, δεν είδαμε για παράδειγμα υπερηχητικούς αντιπλοϊκούς πυραύλους, που ακόμη και να τους αναχαιτίσεις θα σε χτυπήσουν τα θραύσματα τους λόγω τεράστιας κινητικής ενέργειας. Αυτό που έγινε ήταν κλασικό συμβάν σύγχρονου ναυτικού πολέμου, όπου αν αγνοείς τα «βασικά» διδάγματα το πληρώνεις».
Τι είναι ο ουκρανικός αντιπλοϊκός Neptune που ίσως κατέστρεψε το ρωσικό καταδρομικό Moskva;
Και οι δύο επίσης επισήμαναν πως είναι σημαντικό να υπάρχει από πριν καλή ενημέρωση για την θέση του πλοίου, δηλαδή την συνεισφορά των Αμερικανών. Αν οι συντεταγμένες που βρίσκεται το πλοίο είναι γνωστές, τότε ο εισερχόμενος πύραυλος προγραμματίζεται να ανοίξει το δικό του ερευνητή ραντάρ τη δυνατόν τελευταία στιγμή, για να το εντοπίσει με ακρίβεια. Άρα το «άνοιγμα» αυτό που θα ανιχνευθεί από τα συστήματα ESM του σκάφους, όσο πιο πολύ καθυστερήσει, τόσο δίνει στον πύραυλο πλεονέκτημα του να μην ανιχνευθεί έγκαιρα.
Ο ρόλος των Bayraktar TB2
Πόσο σημαντική μπορεί να ήταν η παρενόχληση που έκαναν τα τουρκικά μη επανδρωμένα; Ο κ. Κονιδάρης δέχεται ότι μια συνεχή παρουσία τέτοιων αεροσκαφών μπορεί να «κουράσει» ένα πλήρωμα, που τα παρακολουθεί. Για να αναρωτηθεί όμως για το ρόλο της ρωσικής αεροπορίας. «Πως είναι δυνατόν τέτοιο πλοίο να μην καλύπτεται από εναέρια περιπολία; Που να καταδιώκει-απομακρύνει τα όποια μη επανδρωμένα, αλλά και να προσφέρει ένα ακόμη στρώμα έγκαιρης προειδοποίησης και προστασίας; Δεν κατανοώ την ρωσική λογική, να στέλνουν ένα τόσο μεγάλο πλοίο σχετικά κοντά στις ακτές και χωρίς αεροπορική κάλυψη. Στη σύγχρονη εποχή το ναυτικό θέλει υποστήριξη, ώστε να μην ταλαιπωρείται. Ο συνδυασμένος πόλεμος όμως θέλει εμπειρία». Στο ίδιο μήκος κύματος και ο κ. Καβουλάκος που επισημαίνει όμως πως οι τεχνικές «κούρασης» ενός πλοίου από τον εχθρό είναι μεν αποδοτικές αλλά τις ξέρει και το ίδιο το πλοίο. Άρα είναι μια αναμενόμενη κίνηση «δεν είναι κάτι μυστικό, το ξέρουν όλοι ότι γίνεται και ξέρουν πως να το αντιμετωπίσουν».
Τελικά τι έφταιξε;
Ξεπερνώντας τα τεχνικά ζητήματα το συμπέρασμα και των δύο Ελλήνων ναυάρχων τόσο για τη βύθιση του Moskva αλλά και γενικότερα, είναι πως το Ρωσικό Ναυτικό αντιμετωπίζει δομικά προβλήματα τακτικής, οργάνωσης, εκπαίδευσης, εμπειρίας. «Όσα βλέπουμε είναι εξωφρενικά» λέει ο κ. Κονιδάρης, «τους χτυπάνε λες και δεν έχουν άμυνες, αφήνουν ένα πλοίο μόνο χωρίς φυλακίδες να το προειδοποιούν», συμπληρώνει ο κ. Καβουλάκος. Αυτό δηλαδή που εντοπίζουν δεν είναι τόσο μια τεχνική αστοχία από τη ρωσική πλευρά ή ένα ειδικό πλεονέκτημα από μεριάς Ουκρανών. Αλλά κυρίως ένα Ρωσικό Ναυτικό που έχει χάσει την «αιχμή» του. Ο κ. Κονιδάρης αμφισβητεί και ευθέως την εμπειρία: «Πότε πολέμησαν οι Ρώσοι στη θάλασσα πρόσφατα; Που είχαν εμπειρίες μάχης; Δεν έχουν παραστάσεις ανάλογες, όπως π.χ. έχουν οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί -αλλά δεν έχουν οι Γάλλοι».
Ο κ. Καβουλάκος ανοίγει την κουβέντα περισσότερο. «Αυτά που ακούγονται για τη διαφθορά στη Ρωσία, την κακοδιαχείριση, την κλοπή που γίνεται στους προϋπολογισμούς κάθε υπουργείου είναι απίστευτα. Και δεν μένουν μόνο εκεί, έχουμε φαινόμενα νεποτισμού, τοποθέτηση ανάξιων σε κρίσιμες θέσεις. Όλα αυτά φθάνουν τελικά και στις μονάδες, στις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας. Και εδώ φαίνεται να λείπει η εμπειρία, η εκπαίδευση, που δεν σταματά ποτέ καθώς την «τέχνη» του ναυτικού πολέμου αν δεν την ασκείς συνέχεια την ξεχνάς. Η μαχητική ικανότητα είναι ένα γινόμενο διαφόρων παραγόντων, οπότε αν κάτι λείπει ή υπολειτουργεί, το όλο σύστημα καταρρέει». Ενώ μια σωστή διαχείριση μάχης οφείλει να γίνεται με τα πλοία αλληλοκαλυπτόμενα σε στολίσκους, με τα πληρώματα σε εγρήγορση, με ορθή διαχείριση της κόπωσης τους όπως και των ηλεκτρονικών συστημάτων, με αεροπορική προστασία. Στοιχεία δηλαδή που φαίνεται πως ήταν ελλειμματικά στη ρωσική περίπτωση.

Εκπαίδευση και τακτική και οργάνωση, λοιπόν, εκεί είναι οι μεγάλες ελλείψεις του Ρωσικού Ναυτικού, που μπορεί να διαθέτει τα «όπλα», είτε σύγχρονα είτε κάπως πιο παλιά, αλλά δεν μπορεί να τα οργανώσει αποτελεσματικά, να τα αξιοποιήσει γνωρίζοντας και τα ελλείμματα και ελαττώματα τους, να τα προφυλάξει, να φροντίσει ώστε να αποδώσουν πολλαπλασιαστικά. Φαινόμενα δηλαδή μιας «διάλυσης» θα πούμε εμείς, που δεν δημιουργούνται σε λίγο χρόνο, αλλά πρέπει να είναι πολύχρονης «ωρίμανσης» και τώρα σε πραγματικές πολεμικές συνθήκες αποκαλύπτονται.