Ίσως είναι η πρώτη φορά, τουλάχιστον μεταπολεμικά, που έχουμε στην Ευρώπη τέτοιο καταιγισμό ναυπηγήσεων μεγάλων πολεμικών πλοίων. Καθώς δεκάδες προγράμματα τρέχουν ταυτόχρονα με σχεδόν όλες τις παράλιες χώρες της ηπείρου μας να «χτίζουν» πλοία, από φρεγάτες, υποβρύχια, αποβατικά σκάφη, ναρκοθηρευτικά και ότι άλλο.
Ειδικά οι φρεγάτες όμως, έχουν την τιμητική τους καθώς για τα δικά μας μέτρα αυτό είναι το κύριο σκάφος ναυτικού πολέμου, με πολύ λιγότερες χώρες να έχουν την ικανότητα να «ανέβουν κατηγορία», πηγαίνοντας σε αντιτορπιλικά και καταδρομικά, πόσο μάλλον σε αεροπλανοφόρα. Ας δούμε όμως συνοπτικά ποια κύρια προγράμματα ναυπηγήσεων τρέχουν (σε διάφορα στάδια, είτε κατασκευής, είτε προετοιμασίας) αυτή τη στιγμή στην ήπειρο μας:
- Γαλλία: 5 φρεγάτες FDI (σε δύο φάσεις), στα ναυπηγεία της Naval Group. Κατασκευάζονται ακόμη 4 πυρηνικά υποβρύχια κλάσης Suffren, 3 μεγάλα σκάφη εφοδιασμού BRF, ενώ εξελίσσεται σχεδιαστικά το μεγάλο πρόγραμμα του νέου αεροπλανοφόρου PANG, όπως και εκείνο για 3 νέα υποβρύχια βαλλιστικών πυραύλων SNLE 3G. Ακόμη προβλέπονται 6 ναρκοθηρευτικά από το πρόγραμμα SLAM–F.
- Ελλάδα: 3 φρεγάτες FDI HN, στα ναυπηγεία της Naval Group. Σε διαπραγμάτευση πρόγραμμα 3 κορβετών.
- Γερμανία: 4 φρεγάτες F126 (option για +2), με διαχείριση της Damen αλλά κατασκευή στα γερμανικά ναυπηγεία B+V, Lursen και German Naval Yards. Επίσης σε κοινό πρόγραμμα με την Νορβηγία 6 υποβρύχια (2 για Γερμανία) Type 212CD. H κατασκευή θα γίνει κυρίως στην Γερμανία στα ναυπηγεία της TKMS αλλά κάποια τμήματα θα έρθουν από τη Νορβηγία. Ακόμη 3 σκάφη γενικής υποστήριξης Type 424 και 3 ηλεκτρονικής παρακολούθησης Type 423. Σε επόμενο χρόνο μελετώνται 6 φρεγάτες F127, ενώ αναζητείται νέο σχέδιο κορβέτας για μεγάλο αριθμό σκαφών.
- Βρετανία: Χτίζονται 5 φρεγάτες Type 31 στα ναυπηγεία της Babcock στη Σκωτία και 8 φρεγάτες Type 26 στα ναυπηγεία της BAE Systems στην Σκωτία. Επίσης 2 πυρηνικά υποβρύχια κλάσης Astute και 4 (βαλλιστικών πυραύλων) κλάσης Dreadnought. Ακόμη 3 πλοία υποστήριξης και 4 ναρκοθηρευτικά κλάσης Castle.
- Ισπανία: 5 φρεγάτες F110 στα ναυπηγεία της Νavantia και 3 υποβρύχια κλάσης S-80. Ακόμη ένα περιπολικό ανοιχτής θαλάσσης, κλάσης Poseidon.
- Ιταλία: 2 φρεγάτες PPA, αλλά και 2 υποβρύχια U212 NFS στα ναυπηγεία της Fincantieri. Προοπτική για 2 ακόμη υποβρύχια και 2 αντιτορπιλικά DDX των 10.000 τόνων, μέχρι τις αρχές του 2030. Στο τραπέζι και αναβαθμισμένες νέες φρεγάτες FREMM/Bergamini, όπως και 3 σκάφη υποστήριξης αποβάσεων.
- Βέλγιο- Ολλανδία: Κοινό πρόγραμμα για 4 φρεγάτες ASWF (2 κάθε χώρα) στα ναυπηγεία της Damen στην Ολλανδία. Επίσης τρέχει κοινό πρόγραμμα για 12 ναρκοθηρευτικά (6 κάθε χώρα) με κατασκευή τους στη Γαλλία, στα ναυπηγεία Piriou και Kership.
- Ουκρανία: 2 κορβέτες κλάσης Ada στην Τουρκία, με πιθανή την επέκταση για ακόμη 2.
- Φινλανδία: 4 φρεγάτες Pohjanmaa στα ναυπηγεία Rauma.
- Νορβηγία: Τα 4 υποβρύχια Type 2012CD που ήδη αναφέραμε.
- Σουηδία: Ετοιμάζει το χτίσιμο 4 νέων κορβετών Lulea.
- Βουλγαρία: 2 κορβέτες MMPV 90 στα ναυπηγεία της MTG Dolphin.
- Ρουμανία: Αναζητά 4 κορβέτες, ίσως τις πάρει από το πρόγραμμα της Ευρωκορβέτας.
- Πορτογαλία: Σχεδιάζει 6 περιπολικά ανοιχτής θαλάσσης κλάσης Viana do Castelo, στα τοπικά ναυπηγεία West Sea.
- Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Ελλάδα: Στο πρόγραμμα της Ευρωκορβέτας με πιθανές παραγγελίες 8 πλοία για την Ιταλία, από 6 για Γαλλία και Ισπανία. Πιθανή εδώ συμμετοχή Κροατίας και Δανίας.
Τα παραπάνω είναι προφανώς τα κύρια προγράμματα με πάνω από 120 πλοία συν τις προοπτικές τους. Δεν έχουμε συμπεριλάβει τη Ρωσική παραγωγή που είναι από μόνη της τεράστιο κεφάλαιο, ούτε βέβαια μικρά σκάφη, ειδικών δυνάμεων, μικρά αποβατικά, βοηθητικά, Λιμενικού-Ακτοφυλακής στα οποία επίσης υπάρχει υπερένταση. Δεν προσθέτουμε προγράμματα αναβάθμισης μέσης ζωής και συναφή, επίσης ένας άλλος κλάδος δραστηριότητας.
Στα παραπάνω ας αθροίσουμε τις τουρκικές ναυπηγήσεις που εξελίσσονται εγχώρια: Δηλαδή τις 3 φρεγάτες Istanbul, τα 4 υποβρύχια Type 214TN (άλλα 2 έχουν ήδη καθελκυστεί), τα δύο περιπολικά ανοιχτής θαλάσσης κλάσης Hisar (ουσιαστικά κορβέτες, με στόχο να φθάσουν τα 10), το σχέδιο νέων πυραυλακάτων, την πρόθεση για 4 αντιτορπιλικά TF-2000, νέα πλοία γενικής υποστήριξης κ.λπ.
Συνολικά μιλάμε για ένα ευρωπαϊκό ναυπηγικό οργασμό εκατοντάδων χιλιάδων τόνων, που γίνεται είτε αυτόνομα είτε συνεργατικά και με νέες σχεδιάσεις με πολλές καινοτομίες. Καθώς όλα τα παραπάνω σκάφη περιλαμβάνουν αναβαθμισμένα ή νέα όπλα και ηλεκτρονικά, προβλέψεις για χαμηλή παρατηρησιμότητα, πολλές επιλογές ισχύος (ντίζελ, ηλεκτρική, αεριοστρόβιλοι), αυτοματισμούς, ψηφιακά κέντρα διοίκησης κ.λπ. Και κάνει μεγάλη εντύπωση πως χώρες όπως η Βρετανία και η Ιταλία, αλλά πλέον και η Γερμανία, στην πράξη δημιουργούν νέο Ναυτικό (η Βρετανία με τα 2 νέα αεροπλανοφόρα που έχει παραλάβει, η Ιταλία με τα μεγάλα ελικοπτεροφόρα της, η Γερμανία που σχεδιάζει 2 κλάσεις φρεγατών μέσα σε μια δεκαετία).
Η ελληνική -αρνητική- ιδιαιτερότητα
Στον τίτλο του άρθρου μας όμως, έχουμε «ξεχωρίσει» την Ελλάδα. Και υποθέτουμε πως ο παρατηρητικός αναγνώστης ήδη έχει καταλάβει το πως διαχωρίζεται η χώρα μας, δυστυχώς αρνητικά: Καθώς είμαστε ουσιαστικά η μοναδική ευρωπαϊκή που κατασκευάζει πολεμικά πλοία εκτός εδάφους της (υπάρχει και η Ουκρανία αλλά είναι ειδικό ζήτημα). Και με μικρή συμμετοχή τοπικών εταιριών στο πρόγραμμα των FDI HN και με γενικό τον προβληματισμό τι θα γίνει με το πρόγραμμα κορβετών, που ευτυχώς περιλαμβάνει απαίτηση για εθνική ναυπήγηση τουλάχιστον 2 σκαφών.
Το θέμα βέβαια το ξέρουμε ήδη, για την υστέρηση του δικού μας ναυπηγικού τομέα, που μας οδήγησε, μαζί με την ανάγκη για γρήγορη απόδοση πλοίων, σε μια τέτοια επιλογή. Αλλά είναι άλλο να το βλέπεις περιορισμένα και πολύ διαφορετικό όταν αντικρύζεις όλη την ευρωπαϊκή εικόνα ναυπηγήσεων, που έχει «σπάσει τα φρένα» και υποθέτουμε θα επεκταθεί κι άλλο. Μιας και οι απαιτήσεις επανεξοπλισμού μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι μεγάλες και τα προγράμματα που αναφέραμε είναι ήδη αποφασισμένα και δρομολογημένα εδώ και χρόνια.
Τι θέλουμε να πούμε: Πως στο παραπάνω σκηνικό, αν είχαμε έστω ένα μεγάλο ναυπηγείο λειτουργικό σήμερα, και θα μπορούσαμε να πετύχουμε εδώ χτίσιμο νέων πολεμικών σκαφών μας, αλλά και πιθανά να πάρουμε κάποιο ευρωπαϊκό κομμάτι ως υποεργολάβοι. Το ίδιο βέβαια ισχύει και για όλες τις σχετικές με τα ναυπηγεία βιομηχανίες, π.χ. γεννητριών, αντλιών, σωληνώσεων, καλωδιώσεων, ηλεκτρονικών, ψυκτικών συστημάτων, συστημάτων μετάδοσης, κονσολών χειρισμού, βιομηχανικών αυτοματισμών, κινητήρων και ότι άλλο. Κι όμως σε όλα αυτά παραμένουμε εκτός, ή με ένα ελάχιστο «πάτημα».
Ναυπηγεία ιδιωτικά με το κράτος χορηγό
Ταυτόχρονα συνεχίζεται στη χώρα μας η γνωστή εδώ και χρόνια έμμεση επιδότηση των δύο μεγάλων ναυπηγείων, Σκαραμαγκά και Ελευσίνας, από το Πολεμικό Ναυτικό, ως προσπάθεια να διατηρηθούν αυτές οι ειδικές θέσεις εργασίας, αλλά -να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλο μας- και για αποσοβηθεί αναταραχή στην τοπική κοινωνία της δυτικής Αττικής που έχει εδώ και χρόνια πληγεί σοβαρότατα από την ανεργία και να μην υπάρξει πολιτικό κόστος και αντιδράσεις. Κι αυτό από πολλές κυβερνήσεις.
Έτσι για τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά (ΕΝΑΕ), στο τέλος Ιουλίου πέρασε στη Βουλή, στο νόμο 5045/2023 παράταση παλαιότερου νόμου (του 4258/2014), για τη συνέχιση συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου ως τις 30 Σεπτεμβρίου 2023 για «υποστήριξη συντήρησης και υποστήριξης πολεμικών πλοίων και των υποβρυχίων του ΠΝ». Για να το απλοποιήσουμε, το Πολεμικό Ναυτικό θα πληρώσει τους μισθούς εργαζομένων στα Ναυπηγεία, εργαζόμενων εκτός ναυπηγείων, ακόμη και κάποιων που είναι συνταξιούχοι ή έχουν υποβάλλει αίτηση για σύνταξη καθώς κρίνονται απαραίτητοι, από την 1 Ιουλίου τις 30 Σεπτεμβρίου, δηλαδή για 3 μήνες. Το κόστος; 13 εκατομμύρια ευρώ για περίπου 600 άτομα μαζί με τα λειτουργικά συντήρησης υποδομών, προμήθεια υλικών κ.λπ. Η τροποποίηση αυτή είναι συνέχεια προηγουμένων εδώ και χρόνια, που κάνουν το ίδιο.
Εντωμεταξύ τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά παραμένουν ακόμη με αρκετές εκκρεμότητες μέχρι την πλήρη απόδοση τους στον εφοπλιστή κ. Γεώργιο Προκοπίου. Πάντως τα θετικά νέα είναι -όπως έχουμε γράψει- η συμφωνία με τη γαλλική Naval Group για την κατασκευή εκεί των κορβετών Gowind (εφόσον επιλεγούν από το Πολεμικό Ναυτικό), όπως και μια πιο πρόσφατη συμφωνία/μνημόνιο με τη γερμανική TKMS για την εκεί αναβάθμιση των φρεγατών ΜΕΚΟ, των υποβρυχίων «Παπανικολής», όπως και έργων συντήρησης τους. Η TKMS βρίσκεται σε τελικές διαπραγματεύσεις με το Ναυτικό για το έργο των ΜΕΚΟ, αλλά ακόμη δεν έχει υπογραφεί σύμβαση.
Συμφωνία συνεργασίας Ναυπηγείων Σκαραμαγκά-TKMS για ΜΕΚΟ και υποβρύχια
Περνώντας στα Ναυπηγεία Ελευσίνας, τα οποία έχουν ξαναμπεί σε εμπορική δραστηριότητα και έχουν ήδη αρκετά πλοία για επισκευές, παρατηρούμε και εδώ την ίδια πρακτική κρατικής ενίσχυσης. Έτσι στα τέλη Ιουλίου εγκρίθηκε τροπολογία σε σχέδιο νόμου του υπουργείου Υγείας, με την οποία θα δαπανηθούν 4,65 εκατ. ευρώ για πληρωμές των κάπου 600 εργαζομένων στα Ναυπηγεία για την «εκτέλεση επισκευαστικών έργων στις πυραυλακάτους «Ρουσσέν» του Πολεμικού Ναυτικού όπως και την ομαλή εξέλιξη του προγράμματος ναυπήγησης της ΤΠΚ «Βλαχάκος»». Και εδώ, έχουμε στην πράξη τις πληρωμές των εργαζομένων για το τρίμηνο, Ιουλίου, Αυγούστου, Σεπτεμβρίου, όπως και γίνεται εδώ και 11 χρόνια με συνεχείς σχετικές ρυθμίσεις.
Η νομοθετική αυτή πρακτική δεν πρέπει να μας εκπλήττει ως προς τη μεθοδολογία της. Ουσιαστικά πάνω σε παλαιές συμβάσεις των δύο ναυπηγείων με το Πολεμικό Ναυτικό (της Ελευσίνας για να φτιάξει τις πυραυλακάτους κλάσης «Ρουσσέν» και του Σκαραμαγκά για να φτιάξει τα υποβρύχια κλάσης «Παπανικολής») γίνονται συνεχείς επεκτάσεις ώστε να αιτιολογηθούν οι νέες πληρωμές, και το όποιο έργο κατασκευών, επισκευών, δοκιμών κ.λπ. αποδίδεται. Καθώς αν γίνει με άλλο τρόπο ενίσχυση των ναυπηγείων μπορεί να θεωρηθεί παράνομη κρατική επιδότηση και να έχουμε εκ νέου τα γνωστά «ντράβαλα» με την Ευρωπαϊκή Ένωση με μεγάλα πρόστιμα, πρόστιμα μη ανάκτησης, κ.ο.κ.
Τα Ναυπηγεία Ελευσίνας επίσης είναι σε μια ενδιάμεση φάση, ναι μεν λειτουργίας και έναρξης επενδύσεων (ανελκύσθηκε και επιδιορθώθηκε η μεγάλη δεξαμενή μεγέθους Panamax και ήδη υποδέχθηκε πλοίο), αλλά σε αναμονή της δικαστικής έγκρισης του σχεδίου διάσωσης και εξυγίανσης που έχει υποβάλλει η ΟΝΕΧ. Ένα σχέδιο που θα επιτρέψει στην ΟΝΕΧ να προχωρήσει σε μεγαλύτερες επενδύσεις στο ναυπηγείο, να εκταμιεύσει την χρηματοδότηση 125 εκατ. δολαρίων από την αμερικανική κρατική αναπτυξιακή τράπεζα, DFC, και τελικά να «αποδείξει» στον εγχώριο ναυπηγικό τομέα αλλά και διεθνή περίγυρο ότι μπορεί η Ελευσίνα να «σταθεί στα πόδια» της, ως μια λειτουργική και κερδοφόρα βαριά υποδομή και χωρίς να υπάρχει ανάγκη κρατικής στήριξης του τύπου που περιγράψαμε παραπάνω.
Από πλευράς συμφωνιών, όπως είναι γνωστό, η ONEX είναι σε συνεννόηση με τον ιταλικό όμιλο Fincantieri για την κατασκευή των κορβετών FCX-30 (και εδώ με την αίρεση ότι το Πολεμικό Ναυτικό θα τις προτιμήσει). Ενώ υπάρχει και υποσχετική πως εφόσον η Fincantieri πάρει έργο στην Ελλάδα θα προωθήσει στην Ελευσίνα και δικές της παραγγελίες και σημαντικά έργα, όπως συμμετοχή στην Ευρωκορβέτα.
ONEX: Επεκτείνει τη συνεργασία με την Fincantieri, σε Ευρωκορβέτα και Constellation
Το εγχώριο ερώτημα
Διαπιστώνουμε από τα παραπάνω μια θετική αλλά και μια προβληματική εικόνα. Η θετική είναι πως και τα δύο μεγάλα ναυπηγεία της χώρας, έστω με διοικητικά/νομικά ζητήματα ακόμη σε εκκρεμότητα, προσπαθούν να εκκινήσουν την ιδιωτική τους λειτουργία (με την Ελευσίνα σαφώς να προηγείται).
Αλλά και τα δύο να έχουν ως κρίσιμο ορόσημο την ανάληψη έργου και μάλιστα πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων (600-800 εκατ. το πρόγραμμα αναβάθμισης των ΜΕΚΟ, 1,7 δις το κόστος των 3 κορβετών, με μεγάλο μέρος να εκτελείται στην Ελλάδα, συν τις όποιες επισκευές, αναβαθμίσεις κ.λπ. χρειαστούν άλλα πλοία) από τον κρατικό κορβανά και ειδικά τον αμυντικό. Έτσι για μια ακόμη φορά το Πολεμικό Ναυτικό, στην ουσία το ελληνικό κράτος, γίνεται ο «ρυθμιστής» της επιχειρηματικής πορείας σημαντικών βιομηχανικών υποδομών. Δεν είναι σίγουρα πρωτότυπο, δεν είναι καν ελληνικό το φαινόμενο, καθώς διεθνώς οι αμυντικές βιομηχανίες εξ ορισμού ξεκινούν την δράση τους από την εγχώρια παραγγελία.
Το προβληματικό όμως είναι νομίζουμε εμφανές. Καθώς το ελληνικό κράτος έχει παραδειγματικά αποτύχει σε αυτό το ρόλο ρυθμιστή-εγγυητή. Αυτό λέει η ιστορία της ΕΛΒΟ, των ΕΑΣ (ως συγχώνευση της ΕΒΟ και της ΠΥΡΚΑΛ), των Ναυπηγείων Ελευσίνας και Σκαραμαγκά στην παλαιότερη πολύχρονη και πολυκύμαντη ιστορία τους, της ΕΑΒ που συνεχίζει να λειτουργεί αλλά με μεγάλες υστερήσεις, καθυστερήσεις και αναμονές για «καλύτερες μέρες».
Η ιστορία λοιπόν μας δίνει το δικαίωμα να διατυπώσουμε το ερώτημα για τα 2 ναυπηγεία: Θα μπορέσει τώρα το ελληνικό κράτος, διαμέσου ιδιωτικών διοικήσεων, να προσφέρει έργο «αναβίωσης» τους και να παραλάβει αυτό το έργο, όπως το παρήγγειλε, στην ώρα του, χωρίς ανατιμήσεις, επεκτάσεις, παραχωρήσεις και λοιπά πάρεργα; Στη συνέχεια, θα μπορέσουν τα δύο αυτά ιδιωτικά ναυπηγεία της χώρας, να επιβιώσουν αυτοδύναμα ή θα πρέπει εσαεί να συνοδεύονται από κάποιο πολεμικό πρόγραμμα;
Ελπίζουμε για το καλύτερο πάντα. Αλλά οι νέοι ιδιοκτήτες, που παραλαμβάνουν ναυπηγεία, ξέροντας τι επενδύσεις είναι υποχρεωμένοι να κάνουν για να τα φέρουν σε κατάσταση πλήρους απόδοσης και υψηλής ανταγωνιστικότητας (λίγες εκατοντάδες μίλια μακριά μας, είναι η αχανής τουρκική ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Μαρμαρά), έχουν πρόκληση μπροστά τους. Και το κράτος μέσω του Πολεμικού Ναυτικού και μπορεί και πρέπει να είναι αρωγός, έχοντας το ίδιο και τεράστιες ναυπηγικές ανάγκες. Αλλά σε πλαίσιο πολύ πιο ισορροπημένο, όχι με εξάρτηση, όχι με τον φόβο του πολιτικού κόστους, σαφώς ανταγωνιστικό (έστω με κάποια κατανόηση), και με απαίτηση ποιότητας, συνέπειας και τήρησης αρχικών συμφωνιών. Αυτό οφείλει να είναι ο κοινός στόχος ιδιωτών και κράτους. Από εκεί και πέρα, φρεγάτες, κορβέτες, υποβρύχια, περιπολικά, κανονιοφόρους, ρυμουλκά, έχουμε να χτίζουμε για 20 χρόνια τουλάχιστον.
